Buscar:  
Diccionarios:
Alarcón
Arenas
Bnf_361
Bnf_362
Bnf_362bis
Carochi
CF_INDEX
Clavijero
Cortés y Zedeño
Docs_México
Durán
Guerra
Mecayapan
Molina_1
Molina_2
Olmos_G
Olmos_V
Paredes
Rincón
Sahagún Escolio
Tezozomoc
Tzinacapan
Wimmer
Palabra: Palabra exacta  Inicio Cualquier parte
En: Náhuatl Grafía normalizada Traducción
Resultados

cuexane 

Paleografía: cuexane
Grafía normalizada: cuexane
Traducción uno: el que rige o sustenta algún cargo, estos tres vocablos [cuexane, teputze, macuche] andan siempre juntos, ca. nocuexanecauh (9-) / persona que lleva algo en el regaço (17)
Traducción dos: el que rige o sustenta algún cargo, estos tres vocablos [cuexane, teputze, macuche] andan siempre juntos, ca. nocuexanecauh (9-) / persona que lleva algo en el regaço (17)
Diccionario: Sahagún Escolios
Contexto:EL QUE RIGE O SUSTENTA ALGÚN CARGO, ESTOS TRES VOCABLOS [CUEXANE, TEPUTZE, MACUCHE] ANDAN SIEMPRE JUNTOS, CA. NOCUEXANECAUH (9-)

ynic naui cap. Ytech tlatoa yn tlatocayotl

ynic ce parrapho ytech tlatoa yn tlacamecayotl.



Tatli (1), teta (*), in teta tlacamecayonelhuayutl (2), tlacamecayopeuhcayutl (3), in qualli (4) y yollo teta yiel (5), tlaceliani (6), moyolitlacoani (7), motequipachoani (8), cuexane (9), teputze (10), macuche (11).

Tlacazcaltia (12), tlacauapaua (13), teizcaltia (14), teizcalia (15), tenonotza (16), tenotza (17), tenemiliztia (18), coyauac (19) tezcatl quitemanilia (20) yn necoc (21) xapo quitequechilia (22) yn tomauac (23) ocutl (24), yn hapocyo (25), motetzontia (26), tetetzôtia (26), tlapachoa (27), tetlapachilhuia (28), monepacholtia (29), monemachtia (30), tenepacholtia (31), veca (33) tlachia (34), tetlamachia (35), tlatlalia (36), tlatecpana (37)
= El 10. libro /quynto cap,/ habla de la cosas humanas

El primero parrapho (capitulo) habla de la sucesion del pare[n]tesco



Padre.

El padre es la primera rayz y cepa del parentesco: la propriedad del buen padre es ser diligente, cuidadoso, q[ue] con perseuerancia riga su casa y la sustente. El buen padre cria y mantiene a sus hijos, y dalos buena criança y doctrina, y ríñe los y dalos buenos exemplos y buenos co[n]sejos, y haze tesoro para ellos y guarda: tiene cuenta con el gasto de su casa y regla a sus hijos enel gasto, y prouee las cosas de adelante.

* El hijo del señor dize a su padre nopiltzintzin. Nopiltzintzine. la hija dize le noconetzin. Notecu. Totecu. Notecuiyo

* El hijo del principal, mercader o oficial dize a su padre. Niccauhtzin. Niccauhtzine. La hija dizele. Noconetzin.

* El hijo del labrador dize asu pa[dre] notatzin. Notecutzin. Notecutze. Tecutze. Tachitze. Tachietze. La hija dize le. Notecutzin. Tecuhtzin. tachitzin

1: padre, caso nota

2: rayz de generacion, ca. notlacamecayonelhuayo, notlacamecayonelhuayouh

3: principio del parentesco, ca. notlacamecayopeuhca, notlacamecayopeuhcayo

4: persona de buena co[n]dicion o de buen corazón

5: cosa diligente

6: idem, ca. notlacelicauh

7: persona cuidadoza

8: idem, ca. nonetequipachocauh

9: el que rige o sustenta algún cargo, estos tres vocablos andan siempre juntos, caso: nomacochecauh, noteputzecauh, nocuexanecauh



12: persona que mantiene o cria a otros. P[reterito]: onitlacazcalti

13: doctrinar o enseñar buena crianza. Pt. onitlacauapauh

14: oniteizcalti

15: idem pt. oniteizcali

16: aconsejar pt. onitenonotz

17: reprehender pt. onitenotz

18: dar buen ejemplo pt. onitenemilizti

19: espejo ancho, ca. coyauac notezcauh

20: poner algo delante de otro pt. onictemanili

21: espejo de dos hazes o polido de ambas partes

22: poner o presentar alguna cosa enhiesta delante de otro pt. onictequechili

23: cosa gruesa, ca. notomauacauh

24: hacha de teas, ca. nocouh

25: cosa humosa, ca. nopocyocauh, ha quiere decir no

26: atesorar para si pt. oninotetzonti

27: atesorar para otro pt. onitetetzonti

28: guardar su hazienda pt. onitlapacho

29: guardar algo pa[ra] otro pt. onitetlapachilhui

30: tener cuenta cô lo q? gasta pt. oninonepacholti

31: guardar para quâdo fuere menester pt. oninonemachti

32: enseñar o guardar pt. onitenepachulti

33: veca lexos, ca. noueca

34: mirar pt. onitlachix

35: disponer o repartir las cosas ordenadamête pt. onitetlamachi

36: idem o mâdar pt. onitlatlali

37: ordenar pt. onitlatecpa

(A_88r)


PERSONA QUE LLEVA ALGO EN EL REGACO (17)

Tlatoani : (*)
in tlatoani cevallo (9) hecavhyo (9), malacayo (10), puchotl (11), aveuetl (12), tequayo (13), ymacaxyo (14), tleyo (15), mavizyo (16), teyo, tocayo (16).
In qualli tlatoani, cuexane (17), teputze (18), macoche (19), temacochoani, tecentlaliani, teololoani, tlatocati, tlatqui, tlamama, tecuexanoa temacochoa, tlapachoa, tlacamacho, iceoallotitlan, yiecauhiotitlan necalaquilo teuiuiti, tepatilloti.
In tlaueliloc tlatoani, tequani (20) tzitzimitl (21), coleletli (21) ocelutl (22), cuitlachtli (23) machoni (24), tlalcauiloni, yixpänpaieooani telchioaloni, hatle ipan ittoni, yollococole (25), ixcococ (26), ixtleyo (27) tlamamauhtia, tlalli (28) quitetecuinia
= Las excelentias del señor, rey o emperador, obispo o papa, ponense por via de methaphora. Ceoallo hecauhio, quiere dezir cosa que "haze sombra", porque el mayor ha de hazer sombra a sus súbditos; malacaio, "cosa que tiene gran circuito en hazer sombra", porque el mayor ha de amparar a todos, chicos y grandes; puchotl, es un árbol que haze gran sombra y tiene muchas ramas. aveue, es de la misma manera porque el señor ha de ser semejante a estos árboles donde todos sus áditos se amparen. El mayor ha de ser reverenciable, espantable, preciado y temido de todos. El mayor que haze bien su oficio ha de llevar a sus súbditos, unos a cuestas, otros en el regaço, otros en braço; halos de allegar y tener debaxo de sus alas como la gallina a los pollos.


9: cosa que haze sombra
10: cosa redonda a manera de molino
11: una arbol asi llamado
12: otro arbol asi llamado ca.
13: cosa espantable como bestia fiera
14: persona temida y reverenciada
15: cosa como fuego. ca.
16: persona venerable y de gran acatamiento
17: persona que lleva algo en el regaço
18: persona que lleva algo a cuestas
19: persona que lleva algo en braço
20: bestia fiera.
21: demonio. ca.
22: tigre
23: oso
24: publico vellaco ca.
25: persona brava
26: persona mal ingrada
27: persona de ojos espantables ca.
28: persona que a todos desasosiega. pt.
29: persona que amenaça de pena de muerte a cada paso

(Borrador)

Fuente: 1565 Sahagún Escolio


Entradas


cuexane - En: 1565 Sahagún Escolio    cuexane - En: 1580 CF Index    cuexane - En: 2004 Wimmer    

Paleografía


CUEXANEH - En: 2004 Wimmer    

Traducciones


X-1 15 45 60 - En: 1580 CF Index    el que rige o sustenta algún cargo, estos tres vocablos [cuexane, teputze, macuche] andan siempre juntos, ca. nocuexanecauh (9-) / persona que lleva algo en el regaço (17) - En: 1565 Sahagún Escolio    métaphor., protecteur, qui administre sagement ceux qui dépendent de lui. - En: 2004 Wimmer    

Textos en Temoa

1r 4

Tatli teta in teta tlacamecaionelhoaiutl tlacamecaiopeuhcaiutl in qualli yiollo teta yiel tlaceliani moiolitlacoani motequipachoani cuexane teputze macoche