nel
Paleografía:
nel
Grafía normalizada:
nel
Traducción uno:
denota necesidad / pues / mä çan ~, siquiera / ca ~, pues (causa necesaria) / mä çä ~, siquiera / mäço ~ ihui, aunque sea así
Traducción dos:
denota necesidad / pues / mä çan ~, siquiera / ca ~, pues (causa necesaria) / mä çä ~, siquiera / mäço ~ ihui, aunque sea así
Diccionario:
Carochi
Contexto:DENOTA NECESIDAD
àmo noço, ò àmo nelnoço = ¿pues no se ha de...? ?cf. àmo nel (5.4.1)
quën nel, ò quën nelnoço, ò quën noçonel mochïhuaz? = por que, que se ha de hazer? (5.1.2)
àmonel, vel. ànel niäz? aquin nel, vel. acnelyäz? = pues no he de ir? quien auia de ir? (5.4.1)
àmo nel = ¿pues no se ha de...? ?nel? pospuesto a ?àmo? le haze interrogatiuo ?cf. àmo noço (5.4.1)
ca huel neltiliztli, ca huel melahuac in öquimìtalhuì, achcanellamatini, .vel. achcanoço, .vel. achcanel noço tlamatini = es mucha verdad, dixo muy bien, por que era, .vel., como quien era sabio (5.4.1)
nicän teöpan ninomäquïxtïco, cännel, vel. cämpa nel, vel. cännelpa niäz? = He venido a retraerme aqui à la Iglesia, por que donde tengo de ir? (5.1.2)
ca nel .vel. ca noço = aduerbios causales con que se da razón de algo ; parece da à entender [que es] fuerça hazer, ó dexar de hazer aquello, de que se trata (5.4.1)
äquin nel, ò äquin nelnoço, ò äquin noçonel nechpalehuiz? = por que quien otro me ha de aiudar? (5.1.2)
tlein nel, ò tlein nelnoço, ò tlein noçonel nicchïhuaz? = por que que otra cosa puedo hazer? (5.1.2)
interrogativo + nel = Posponiendo esta particula ?nel?, à estos interrogatiuos... denota ser lanze forçoso, y que no se puede escusar lo que se haze (5.1.2)
àmonoço, vel. àmonel noço niäz? äquin noço, vel. äquin nel noço yäz? = pues no he de ir? quien auia de ir? (5.4.1)
Quënnel, vel. quëzçan nel, vel. quënnoço nel = son synonimos: que remedio ay, que se ha de hazer? no ay sino tener paciencia (5.5.2)
cämpa nelnicnocuïlïz in niquinmacaz in nopilhuäntoton? auh canel ïtlachïhualtzitzinhuan in Totëcuiyo, cuix noço xiccähualönî? = de donde he de sacar que darles à mis hijos? y siendo como son criaturas de Nuestro Señor, tengolos de dexar, sin cuidar dellos? (5.4.1)
ach ca nel, .vel. ach ca nelnoço, .vel. ach canoço = tienen mas energia, aunque significan lo mesmo [que ?ca nel? o ?ca noço?] (5.4.1)
àmonoço, vel. àmonel noço niäz? äquin noço, vel. äquin nel noço yäz? = pues no he de ir? quien auia de ir? (5.4.1)
PUES
ca mochipa nitlähuana huèhuëi ilhuitl ipan, auh nel ye nënmanyan = de contino me emborracho las fiestas, y aun tambien entre semana (5.2.11)
Ca ieontlamì in mäcëhualtin; in quiniuh hualàci tlaneltoquiliztli, ca hueltzítzïcaya in teöpan ithualli; inïc motëcaya mäcëhualli: in nel quenman niman àmo onacoaya = ya se van acabando los indios, recien acabada de llegar la fee, estaua el patio de la Iglesia lleno, y apretado de gente, quando se juntauan, y à vezes no cabian (?hualàci? en presente, no en pretérito) (4.6.1)
Intïcampa in totepotzco miec in ötiquiiyöhuìquè auh nel yè in oc ompa titztihuì oc hualca in tiquìiyöhuizquê = en tiempos passados hemos padecido mucho, pero mucho mas padeceremos en los venideros (5.2.10)
In oc yenëpa, in oc yenechca, in oc yehuècauh, in quiniuh huälàcì caxtiltëcà, cän catca cahuayo, nocè mola, noço caleta? àmo çan oc moch momämaya, mocuitlapanhuiaya? nelyè äquin huel cahuayòpan tlècoya, in manelè tlaçòpïpilti = Antiguamente, recien llegados los Españoles, donde auia cauallos, ni mulas? no se cargaua todo acuestas? y aun quien subia à cauallo, aunq fuesse de los mui nobles? (5.1.1)
Inchälcà mämäcuïlilhuitica in tiamiqui, auh in Tölläntzincà cëcempohualilhuitica; auh in Mexìcà cëcemilhuitica, auh in Tetzcòcà çan ye no ihui, nelye yohual tiämiquî = los de Chalco tienen feria cada cinco dias, los de Tullantzinco cada veinte, los Mexicanos cada dia, y de la mesma manera los de Tezcuco: y aun de noche tienen sus ferias (5.2.11)
MA CAN ~, SIQUIERA
Mänel çan, .ò. mäçannel = siquiera (5.5.5)
mänel çaz centlapáctzin tlaxcalli xinëchmomaquili = dame si quiera vn pedacito de pan (5.5.5)
mänel çan canà tepitzocotzin ätölätzintli xinëch momaquili = dame si quiera vn poquito de atole (5.5.5)
CA ~, PUES (CAUSA NECESARIA)
mä xiàpölo [derogativo], ca nel àmo tinechtläcamatiznequi = vete en hora mala, pues no me quieres obedecer (3.15.3)
MA CA ~, SIQUIERA
ma çänel ïpan xinëchmomachilti, izcëmè monencätzitzinhuän = tenme si quiera ya por vno de tus criados (palabras del hijo prodigo à su Padre) ; con ?çä?, da á entender, que ya no tenia otro titulo para estar en su casa, que el de criado ; con ?çan?: se contentaua con el titulo de criado. (5.5.5)
MACO ~ IHUI, AUNQUE SEA ASI
mäço + nel + ihui = aunque sea assi (5.5.5)
Fuente:
1645 Carochi