Buscar:  
Diccionarios:
Alarcón
Arenas
Bnf_361
Bnf_362
Bnf_362bis
Carochi
CF_INDEX
Clavijero
Cortés y Zedeño
Docs_México
Durán
Guerra
Mecayapan
Molina_1
Molina_2
Olmos_G
Olmos_V
Paredes
Rincón
Sahagún Escolio
Tezozomoc
Tzinacapan
Wimmer
Palabra: Palabra exacta  Inicio Cualquier parte
En: Náhuatl Grafía normalizada Traducción
Resultados

pitza 

Paleografía: pitza, mo
Grafía normalizada: pitza
Prefijo: mo
Tipo: v.r.
Traducción uno: encenderse, pt. omopitz. (20)
Traducción dos: encenderse, pt. omopitz. (20)
Diccionario: Sahagún Escolios
Contexto:ENCENDERSE, PT. OMOPITZ. (20)

Mamalhuaztli (1).
Yn iquac valneci, valmotema tlenamacoya. tlatotoniloya. yc mitoaya, ovalhuetz in yoaltecutli (2), in yacauiztli: quen vetziz in youalli quen tlathuiz. Auh yn hin tlenamacoya expa ÿn muchiuaya, yqüac yn tlapoyava (3), tlaquauhtlapoyaua (4), yoan netetequizpän (5), tlatlapitzalizpan (6), yquac hin neçoaya (7) neuitzmanaloya (8): yc expa tlenamacoya, yquac yn tlavizcalleua (9), tlauizcalli (10) moqüetza, yn tlatlalchipaua (11), yn ye tlathuinavac (12). Auh ynic mitoa mamalhuaztli, ytech moneneuilia (13) yn tlequavitl (14): yehica yn iquac tlequauhtlaxo (15), ca momamali (16) yn tlequavitl, ynic (17) vetzi (18), ÿnyc xotla (19), ynic mopitza (20) tletl. No yoan ynic nematlatiloya (21), ynic momatlatiaya toquichti, yehoatl quimacacia (22), mimacacia (23), ymacaxoya, mitoaya quilmach yn aq'n amo (24) nematlatile, ymac tlequauhtlaxoz ÿn mictlan (25) yn iquac omic. Yehica yn toquichti muchi tlacatl momatlatiaya, nenecoc (26) ynmac (27) quiuiuipanaya (28), quitetecpanaya yn innematlatil (29): yc quitlayehecalhuiaya (30) yn mamalhuaztli, ÿn iuh vipäntoc (31), tecpantoc, no yuh q'uiuipanaya, quitetecpanaya yn ïnmac ynnematlatil.
= Capitulo tercero
De las estrellas llamadas Mastelejos
Hazia esta gente particular reverencia y particulares sacrificios a los Mastelejos del cielo que andan cerca de las Cabrillas, que es en el signo del Toro. Hacian estos sacrificios y cerimonias cuando nuevamente parecian por el oriente, despues de la fiesta del sol. Despues de haver ofrecidole encienso, dezian: "Ya ha salido Yoaltecutli y Yacauiztli. ¿Que acontecera esta noche? o ¿Que fin havra la noche, prospero o adverso?" Tres vezes ofrecian encienso, y deve ser porque ellas son tres estrellas: la una vez a prima noche, la otra vez a hora de las tres; la tercera cuando comiença a amanecer.
Llaman a estas estrellas mamalhoaztli, y por este mismo nombre llaman a los palos con que sacan lumbre, porque les parece que tienen alguna semejança con ellas, y que de alli les vino esta manera de sacar fuego. De aqui tomaron por costumbre de hazer unas quemaduras en la muñeca los varones, a honra de aquellas estrellas; dezian que el que no fuesse señalado de aquellas quemaduras, cuando se muriese, que alla en el infierno havian de sacar el fuego de su muñeca, barrenandola como cuando aca sacan el fuego del palo.

1: Las estrellas que se llaman mastelexos.
2: este es el nombre de aquellas estrellas.
3: p?ma noche. escurecerse la noche. p. otlapoyauac.
4: mucho. o rezio.
5: la hora de echarse a dormir. ca. nonetequizpan
6: la hora de tocar las bozinas. ca. notlapitzalizpâ.
7: la hora de ofrecer sangre de las orejas.
8: la hora de ofrecer puntas de maguey ensangrentadas.
9: asuma el alua. p. otlauizcallleuac.
10: quando el alua esta ya bien demostrado. p. otlauizcalli moquetz.
11: parecerse la tierra con la luz del alua ya muy clara. p. otlatlalchipauac.
12: ante amanecer. o junto al alua.
13: comparse. o semejarse. pre. onitlaneneuili. onitlaneuiuili.
14: instrumêto de palo pa sacar fuego. ca. notlequauh.
15: sacar fuego cô aquel instrum[ento]. p. onitlequauhtlaz.
16: barrenarse. p. oninomamal.
17: con que.
18: salir. p. ouetz.
19: brotar. p. oxotlac.
20: encenderse. p. omopitz.
21: quemar la moneca en vnas ptes. p. oninomatlati.
22: temer a otro. p. oniquimacaz.
23: temerse. p. omimacaz. oymacaxoc.
24: el q? no tiene aquestas quemaduras ê la moneca.
25: infierno.
26: de ambas ptes.
27: mano o moneca. ca. nomac.
28: ordenar en rencle. p. onicviuipan. onictetecpan.
29: quemadura de la moneca. ca. nonematlatil.
30: ymitar. o remedar. o arentar. p. onictlayehecalhui.
31: estar alguna cosa puesta en rencle.

(P_166r-v)

Fuente: 1565 Sahagún Escolio


Entradas


pitza - En: 1547 Olmos_V ?    pitza - En: 1565 Sahagún Escolio    pitza - En: 1571 Molina 1    pitza - En: 1571 Molina 1    pitza - En: 1571 Molina 1    pitza - En: 1571 Molina 1    pitza - En: 1571 Molina 1    pitza - En: 1571 Molina 2    pitza - En: 1571 Molina 2    pitza - En: 1645 Carochi    pitza - En: 1692 Guerra    pitza - En: 1692 Guerra    pitza - En: 1765 Cortés y Zedeño    pitza - En: 1780 ? Bnf_361    pitza - En: 1780 ? Bnf_361    pitza - En: 1984 Tzinacapan    pitza - En: 1984 Tzinacapan    pitza - En: 2002 Mecayapan    pitza - En: 2004 Wimmer    

Paleografía


kipïtsa - En: 1984 Tzinacapan    nicpitza - En: 1692 Guerra    nino, pitza - En: 1571 Molina 1    nitla, pitza - En: 1571 Molina 1    nitla, pitza - En: 1571 Molina 1    nitla, pitza - En: 1571 Molina 1    nitla, pitza - En: 1571 Molina 1    nitlapitza - En: 1547 Olmos_V ?    nitlapitza - En: 1692 Guerra    pitza, mo - En: 1565 Sahagún Escolio    Pitza, nino - En: 1571 Molina 2    Pitza, nino. - En: 1780 ? Bnf_361    Pitza, nitla - En: 1571 Molina 2    pitza, nitla - En: 1645 Carochi    Pitza, nitla. - En: 1780 ? Bnf_361    Piza - En: 1765 Cortés y Zedeño    quipîtza - En: 2002 Mecayapan    tapïtsa - En: 1984 Tzinacapan    

Traducciones


Soplar - En: 1984 Tzinacapan    yo soplo - En: 1692 Guerra    encenderse de yra. - En: 1571 Molina 1    hundir metal. - En: 1571 Molina 1    flauta tañer. - En: 1571 Molina 1    tañer flautas o cosa semejante, o trompeta. - En: 1571 Molina 1    soplar o tañer flauta o cheremia; &c. - En: 1571 Molina 1    soplar y taner [tañer] - En: 1547 Olmos_V ?    Yo trompeteo - En: 1692 Guerra    v.t. tla-. / souffler sur quelque chose. / fondre (du métal). / jouer d'un instrument à vent. / déclarer (la guerre). / avec le préf. obj. indéfini tla-., / faire résonner des conques. / pleurer. / v.réfl. à sens passif, on fait sonner des conques. / v.t. tê-., - En: 2004 Wimmer    encenderse, pt. omopitz. (20) - En: 1565 Sahagún Escolio    pararse bermejo o encenderse de enojo. pre: oninopitz. - En: 1571 Molina 2    Encenderse de ira - En: 1780 ? Bnf_361    tañer otocar trompeta, cheremia, flauta, o otro in[s]trumento semejá[n]te, o soplar es fuego. preteri: onitlapitz. - En: 1571 Molina 2    tocar soplando - En: 1645 Carochi    Tañer flautas, trompeta , o cosa semejante; soplar o tañer flauta, o chirimia, o hundir metal. - En: 1780 ? Bnf_361    Soplar - En: 1765 Cortés y Zedeño    soplar - En: 2002 Mecayapan    Tocar (flauta, corneta...), silbar - En: 1984 Tzinacapan    

Textos en Temoa


Elementos en Tlachia

TOTOMIXTLAHUACAN - T_C

Elemento: pitza


Sentido: soplar, tocar alientos

Valor fonético: pitza

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/01.02.32

pitza 

Paleografía: pitza, nitla
Grafía normalizada: pitza
Prefijo: nitla
Tipo: v.t.
Traducción uno: tocar soplando
Traducción dos: tocar soplando
Diccionario: Carochi
Contexto:TOCAR SOPLANDO
Quin ye yuh ontlami in tlaqua, in ye öcuël quicac in tëcciztli mopitza = acabaua de comer, quando oyo tocar el caracol (lit.- En este punto acaba come, quando ya oyo el caracol se toca) (4.6.1)

Fuente: 1645 Carochi

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/17892