ye
Paleografía:
yê
Grafía normalizada:
ye
Traducción uno:
sino (adversativo) / pero (adversativo) / él / esto / çä ~, no más / mä (ye) cuël~, ojalá que (optativo intensivo) / mäc~, (imperativo) / nö cuël ~, por otra parte / oc ~ cencâ, mucho más (comparativo) / oc ~, más (comparativo) / quën oc ~, cuánto más
Traducción dos:
sino (adversativo) / pero (adversativo) / él / esto / çä ~, no más / mä (ye) cuël~, ojalá que (optativo intensivo) / mäc~, (imperativo) / nö cuël ~, por otra parte / oc ~ cencâ, mucho más (comparativo) / oc ~, más (comparativo) / quën oc ~, cuánto más
Diccionario:
Carochi
Contexto:SINO (ADVERSATIVO)
yê = auiua mas la comparacion, por que es aduersatiuo à otra cosa antecedente, ò subsequente -cf. oc yê, oc yè cencâ (4.7.1)
yè qualli initetzinco titotëmachïzquè in tläcatl Tlàtoäni Dios, in àmo yèhuäntin in tlälticpac tläcâ = (Es mejor confiar en Dios que en los hombres) (4.7.1)
Huel ocachi tiyölcocolè, in àmo yècë tëquäni = eres mas brauo, que vna fiera (4.7.1)
çan yuhquin cochìtlëhualli tëmictli ïpan ticmatizquè iniz tlalticpac ic päcoa: in totechmonequi yè àcohuic, vel. ilhuicacopahuic toconitztiltìtiäzquè in totlaëlëhuiliz. = Hemos de mirar como sueños los gustos de la tierra, y encaminar nuestros desseos hàzia lo de arriba, hàzia el cielo (5.1.4)
Tlàtlacoanie ïxpampatzinco tëhuatinemi, ticholòtinemi in Totëcuiyo; mä yè ïxpampa xëhua xicholo in tläcatecolötl, ïhuän in tlàtlacölli = Pecador andas huyendo de la presencia de Nuestro Señor, no huygas sino de la del Demonio, y del pecado. (1.6.4)
oc[]yê = más, auiua mas la comparacion (comparativo) (4.7.1)
oc yèhuèhuëi in amotlàtlacöl in antlàtòquè, in àmo yè intlàtlacöl in amotlapachölhuän = mayores son los pecados de vosotros principales, que los de vuestros subditos (4.7.1)
ça huel tepitön ïnic nicmäcähuazquia in nàpílöl, àmo niman yè tèteïnizquia? intla çan äxcän, àmo cuel occe yancuic öticmänilïto in ïchan çoquichïuhqui? = poco faltó que se me caiesse el cantaro de la mano pues no se huuiera el hecho pedaços? y en tal caso, no huuieras ya ido à estas horas por otro en casa del ollero? (5.2.10)
m[a]çan yè matcä, çan yèihuiän calaquiz = sino [que] entre con paz, y sin ruido (5.3.2)
In oc yenëpa, in oc yenechca, in oc yehuècauh, in quiniuh huälàcì caxtiltëcà, cän catca cahuayo, nocè mola, noço caleta? àmo çan oc moch momämaya, mocuitlapanhuiaya? nelyè äquin huel cahuayòpan tlècoya, in manelè tlaçòpïpilti = Antiguamente, recien llegados los Españoles, donde auia cauallos, ni mulas? no se cargaua todo acuestas? y aun quien subia à cauallo, aunq fuesse de los mui nobles? (5.1.1)
àmo qualli on, yèqualli in = no es bueno esso, sino esto (4.7.1)
occencà tächcäuh, vel. cencà oc tlapanahuia, vel. cencà oc hualcà inic tlaçòtli inic mahuiztic in coztic teöcuitlatl, in àmo yè tepoztli, yecê huel oc tëtechmonec in tepoztli, inïc tequitihua = mucho mas precioso, y de estima es el oro, que el hierro, pero mas vtil es para trabajar el hierro (4.7.1)
ca àmo onimitzmictì, yè tèhuätl otinëchmictî = yo no te he aporreado, sino antes, o al reues, tu me has aporreado (1.5.1)
çan yè = sino -Auiua mas esta significacion si al ?çan?, se le pospone ?yè? (5.3.2)
PERO (ADVERSATIVO)
cayèhuäntin in cuix téciuhtläzquè téciuhpëhuìquè, ihuän inäquiquè in cuix quinnötzà in ähuàquè in tlälòquè, niman yè in cuix nänähualtin tlähuìpochtin = estos son los que llamais conjuradores del granizo, y los que dezis, ó dizen ellos, que hablan con los Dioses del agua, y los que professan ser bruxos (5.4.2)
quin ic oppa in tzàtzi quänáca: ye cuëlyè titechmëhuilia? auhye huellaquäuhyohuac in ötitotètëcaquè, çayëquénè quëxquichtön in ticochizquê? = no ha nada que cantó la segunda vez el gallo, y ya tan presto nos leuantas? pues ànoche bien tarde nos acostamos, es possible, que tan poco hemos de dormir? (5.5.3)
Intïcampa in totepotzco miec in ötiquiiyöhuìquè auh nel yè in oc ompa titztihuì oc hualca in tiquìiyöhuizquê = en tiempos passados hemos padecido mucho, pero mucho mas padeceremos en los venideros (5.2.10)
Inìquäc titlachpänaznequi, oc yè achto in titlaàhuáchïz = quando quieras barrer, primero has de regar (5.2.3)
tleïca nicän timiquiltìtìcac? cuix àmo ticocoxcätzintli? mä yè iztlapechco ximonoltito. = Por que estas aqui en pie? no estas enfermo? estate aqui en la cama echado (reverencial) (3.15.1)
niuctzin ca nel ye àmö timonämictïznequi mätël çäyè ximoyëcchìchïhua = hermana, ya que no te quieres casar, adornate si quiera, y componte (palabras de su hermana a Santa Catalina) (5.5.5)
in amèhuäntin in ampïpiltin in nënmanyän àmo anquihuälcaquì in ïmissàtzin Totëcuiyo, canel yè inïc ïtech anmotlamià in amotlähuäncatequiuh; tlácà önino tëmpatili in amotlàtòcätequiuh = vosotros los principales no venis à Missa entre semana, y es que os escusais con vuestra occupacion de borrachera; assi! que me equiuoquè, quise dezir con vuestra ocupacion de gouierno (5.5.1)
mänel yê, vel. ïmmänel yê, vel. intlänel yê = se les suele para mayor energia posponer el yê (5.5.5)
EL
ye nacayòcätzintli, .vel. tläcanacayòcätzintli = Dios encarnado, que tiene carne humana (3.9.1)
yê = is. ea. id. y ipse, ipsa, ipsum (se usa sólo siguiendole algun nombre o verbo) (1.5.1)
yê = se vsa muchas veces como adverbio en contraposicion y contradicion de otra cosa (1.5.1)
ESTO
àtel mochè in quimotzacuiltìtià inïc ömictilöc? = no esta claro que pago todas sus ruindades con la muerte, que le dieron? (5.5.4)
tlémölli moca épáçöyò xicchïhuacan, tëlyè amèhuäntin anquimatì, ca amocihuätequiuh = hazed el guisado con mucho epaçote, pero esto mejor lo sabeis vosotras, pues es officio de mugeres (5.5.4)
(ADVERSATIVO)
yê = se vsa muchas veces como adverbio en contraposicion y contradicion de otra cosa (1.5.1)
CA ~, NO MAS
Tläçäyè ximohuïca, ca yeteötlacti, macánâ mopantzinco tlayohuâ = acaba de irte, que ya se va haciendo tarde, no sea que te anochesca por ay (5.1.3)
MA (YE) CUEL~, OJALA QUE (OPTATIVO INTENSIVO)
mäcuelê, vel, mäyecuëlè = particula de optativo, con mas emphasis, oxalà, por que muestran mayor desseo de la cosa (2.2.6)
MAC~, (IMPERATIVO)
mäcè = particula de imperatiuo (2.2.5)
NO CUEL ~, POR OTRA PARTE
Nöcuëlyè = por otra parte (5.2.12)
OC ~ CENCA, MUCHO MAS (COMPARATIVO)
oc cencàyê, y ocyè cenca, vel. occencâ = mucho más (4.7.1)
OC ~, MAS (COMPARATIVO)
oc[]yê = más, auiua mas la comparacion (comparativo) (4.7.1)
QUEN OC ~, CUANTO MAS
quën oc yê, vel, quënoquê, y quënçanyê = quanto mas (4.7.1)
Fuente:
1645 Carochi
Notas:
ê--