Paleografía:
MACUILXOCHITL
Grafía normalizada:
macuilxochitl
Tipo:
r.n.
Traducción uno:
Cinco rosas. "Cinco flor"
Traducción dos:
Diccionario:
Durán
Contexto:MACUILXOCHITL : Cinco rosas. "Cinco flor"
(Macuil xochitl)
En fin, lo que siento de esta fiesta [Tlacaxipehualiztli] es que solemnizaban todos los dioses en una unidad, y para que entendamos ser así, en llegando que llegaba el día de la fiesta, bien de mañana, sacaban este indio, que hacía cuarenta días representaba al ídolo vivo. Tras él sacaban a la semejanza del sol, y luego, la semejanza de Huitzilopochtli, y la de Quetzalcóatl, y la del ídolo llamado Macuilxochitl, y la de Chililico, y la de Tlacahuepan, y la de Ixtlilton, y la de Mayahuel, dioses de los principales de los barrios más señalados, y a todos, así, unos tras otros, los mataban, sacándoles el corazón, con el sacrificio ordinario y llevándolo con la mano alta hacia el oriente, echándolo en un lugar que llamaban zacapan, que quiere decir "encima de la paja". (T.I, p. 97
El nombre del dios de los dados era § Macuil xochitl § que quiere decir "cinco rosas". A éste invocaban los jugadores cuando arrojaban los frisoles de la mano, lo cual era a la manera que diré. Que los frisolillos que sirven como de dados son cinco,a honra de aquel dios que tiene nombre de "cinco rosas", y para echar la suerte, traénlos primero un rato fregándolos entre las manos, y al lanzarlos sobre la estera, donde está la figura de la fortuna y cuenta suya, que es manera de dos bastos, llamaban en alta voz: § Macuil Xochitl § y daban una gran palamada y luego acudían a ver los puntos que le habían entrado. Y este § Macuil Xochitl § era solamente para este juego de dados.(T.I, p. 200)
Fuente:
1579 Durán
Notas:
ch-- c$--
Textos en Temoa
¾047 Atzaqualpan Itztapalapan teuctli eta. Ic 3 Mexicatzinco Tochihuitzin inemac amilli in zan no oncan Atzacualpan inic onzomani ipan onoque Cohuatzincatl. Auh niman Macuiltzinco tlalli tlato can pouhqui Tezoncaltitlan, ipan onoque Tehuilocan tlacochteuctli ipilhuan Atzacualpan inoncan Quauhacaltitlan ihuinin in motlalmacaque pipiltin in omotoca teneuhque.
4 calli, ipaninin xihuitl in huel ipan peuh in mixpamitl hualmoquetzaya Tonatiuh iquizayampa. Auh zan no ipan inin xihuitl occeppa tlalxotlalloto in ompa Chalco chiucnauh xihuitl in ompa otlalchihualloc in ompa otlaqualoc ic matlac xihuitl zamo cauh ø 5 tochtli, ipanin in tlacat ipiltzin =61 Aztatzontzin quitlacatilli Doña Maria Xochimilco Cihuapilli in quitlacatilli itoca Dnù Pedro Macuilxochitl zatepan tlatocat in Tepotzotlan. Oc no ipan inin cenca yequene ne tetzahuilloya imixpanitl hualmoquetzaya tonatiuh iquizayampa yuhquin tletl nehuia cenca netetzahuilloya. Zan no ipanin in xihuitl huillohuaya yaoquixohuato Icpatepec, ihuan Izquixochitepec ipan cemilhui tonalli 2 Mazatl in poliohuac oncan tlama Ixtotomahuatzin Cuitlahuac.
6 acatl, ipaninin xihuitl in poliuhque Tlachquiyauhca. Zan no ipan inin moc chotito in ichpoch Moteuczomatzin in ompa Colhuacan.
7 tecpatl, ipan inin quimichtlan huillohuaya yaoquixohuato, no ipan inin xihuitl hualla in Tenochtitlan tlatohuani Moteuczomatzin in ichpoch inic mocchotito Quauhtitlan quihualmacac in Aztatzontzin tlatohuani. ø Zan no ipan inin mic Itzcohuatzin Quauhnahuac tlatohuani oxihuitl in Ayac tlatocat, compatlac yaocuixtli tlatocat
8 calli, ipanin in motlatocatlalli Cuitlahuac tecpan tlatohuani Tezotlaltzin. No ipan inin miquito Cuitlahuaca in ompa Huexotzinco in miquito itoca Miztli ima ihuan Mexayacatl iteicahuan Teopancalcan tlatohuani Ixtotomahuatzin. No ipan in mopilhuati in ichpoch Moteuczomatzin ¾047 in ompa Colhuacan.
9, tochtli, ipan inin xihuitl Iztactlallocan huilohuaya ihuan macuilloctlan huillohuaya Iztactlallocan tlamato Ixtotomahuatzin Cuitlahuac.
10 acatl, ipan inin momiquilli Nezahualpiltzintli Tetzcoco. No ipan in in Cuauhnahuac motlatocatlalli Yaocuixtli. Zan no ipan inin xihuitl poliuhque centzontepeca ipan cemilhuitonalli 7 cozcaquauhtli, oncan moxin Ixtotomahuatzin. Zan no ipan inin xihuitl in hualcallacque Huexotzinca in Mexico Tenochtitlan Xayacamachan Ixtehueyo Miztliyma Tetzcatlpopoca ø iyauhpotonqui, ihuan ce inhueltiuh, eta.
Zan no ipan inin xihuitl tlacat in Dnù Diego Tizaatzin Colhuacan.
11 tecpatl, ipan inin xihuitl in motlatocatlalli Cacamatzin Tetzcoco tlatohuani.
12 calli, ipan inin xihuitl quin micti in Moteuczoma in Cuitlahuac Tzompauteuctli, ihuan mochintin in ipilhuan in mictiloque, zan yehuantin in Cuitlahuaca temictique itencopa Mexico tlatohuani Moteuczoma ipampa in mic Tzompanteuctli quinanquilli in Moteuczoma ipampa quitlatlania in quenin monequi mochihuaz quilhuica omic quallittac ca monequi motquitaz teocuitlatl coztic inical Huitzillopochtli, auh chalchihuitl yey in callitic ihuan quetzalli, eta. Can nozo monequiz in cemanahuac (fol. 62) tlacalaquilli ca oncan monequia in itech toteouh : oquentiquitohua oncan quinanquilli i Tzompanteuctli quilhui ø totecuyoe tlatohuanie ca amo maxicmocaquilti ca ictiquicihuitiz inipolihuiliz maltepeuh, ihuan cati tlayollitlacoz in topan in ilhuicac cati hual itatotoque maxic mocuilli maxic mocaquilti ca amo yehuatl yez in toteouh ca ocon catqui in axcahua in tlatquihua in tlachihualla cahuitz ca quiza quiuh eta. Inoquicac Moteuczoma cenca quallan quilhui in Tzompanteuctli xiyauh xiqualchia in notlatol ihuin inin micque Tzompanteuctli mochintin ipilhuan, ic mocaqui in Tzompanteuctin qù nù Nahualteuctin, ø nican motenehua inimitoloca in quenin tzintique Tzompanteuctin onemico.