axcan
Paleografía:
äxcän
Grafía normalizada:
axcan
Traducción uno:
ahora / hoy / in ~, por ahora / intlä çän ~, a estas horas no...? (irreal) / presente
Traducción dos:
ahora / hoy / in ~, por ahora / intlä çän ~, a estas horas no...? (irreal) / presente
Diccionario:
Carochi
Contexto:AHORA
quiniyòpa äxcän ninoyölcuïtia = esta es la primera vez, que me confiesso (5.2.11)
Àmo impan ömochïuh in yehuècauh tläcà in tlein äxcan topan mochihua = no sucedió en tiempos de los antiguos lo que sucede agora en nuestros tiempos (1.6.3)
xicmotlaçòcämachilti in tlàtoäni, in ömitzmochìchïhuilì, moquechtlan oquimopilhuì inon tilmàtli, in oc nòmà äxcän tictlälìtinemi, in tläçan äxcän an ca timaxáuhtinemiz, an ca ça achchi in motzòtzomàtzin = tienes que agradecer al Gouernador, que te ha vestido, y dadote essa manta, que traes puesta, que si no à estas horas andubieras con las carnes de fuera lleno de andraxos (5.2.10)
huel äxcän öhuällâ = agora en este punto acaba de venir (5.5.8)
axcan cenyohual huel yuh huetziz in yohualli, huel yuh nopan tlathuiz in nitlàcuiloz = esta noche se me passarà toda ella en escriuir, me cogerá el Alua escriuiendo (5.5.7)
àmo quin axcan in noca timotayähua, cayëppa tiuhqui, yeppa motlachïhual, yëppa monemiliz = no es cosa nueua, ni la primera vez, que me hazes trampas, es ya maña tuya, lo traes muy de atras (5.2.2)
cencà titotolïnìtinemì in timäcëhualtzitzintin, campa tictocuïlïzquè in ixquich techìtlanilià, ilhuiz in axcan in aoctaquè, iz ça tiquëzquìtotön, in ye tontlamì, timiquì in ïca ïtétzin, ïquauhtzin Totëcuiyo cocoliztli = passamos gran trabajo los naturales, por que de donde hemos de sacar tanto como nos piden? en especial agora, que somos tan pocos, y nos vamos acabando, y muriendo con pestes (5.5.1)
--cänin timoyetzticà in äxcän? --ca çanyeoncän in yeppa nicâ = --donde está V. m. agora? --en el mesmo lugar donde antes estoi (por que perseuera en el mesmo lugar no usa ?nicatca?: estaba) (4.6.1)
Quin huel axcan iz onquïz = agora en este punto acabó de passar (5.2.2)
àmo quinaxcan nipëhua in ninococoa, ca yëppa nicocoxqui = no empieço agora à estar malo, muy antiguo es en mi, el ser enfermo (5.2.2)
Axcän = agora, oy (5.2.1)
caye miecpa ötimocócò, auh çä tepitön inïc timiquizquia, aüh àmo ic ötimonemilizcuep, noçan äxcän çan yeyuh ipan tinemi in màqualnemiliz = muchas vezes has estado enfermo, y faltò bien poco, para y te muriesses, y no por esso te has emendado, aun hasta oy andas del mesmo modo en malos passos (5.5.11)
intlänipàtïz, cuix mö huel nicchïhuaz in niccähuaz in nähuilnemiliz in äxcän ic ninonètoltia? = si sanare, como es possible, que yo dexe mi mala vida, segun lo acabo de prometer? (5.5.7)
àmo çan quilmach in tlein äxcän tilhuilò ca huel neltiliztli, catiquittazquè, ca topan mochïhuaz in ïquinon = lo que agora se nos dize no es fabula, ni hablilla sin fundamento, es muy gran verdad, lo hemos de ver, y ha de passar por nosotros (5.5.8)
axcan quixëxelözque in opilöloc = aora desquartiçaran al q ahorcaron (sílaba doblada larga) (3.16.2)
intlä äxcän xöpantlà ticecmiqui, quën ocyê, vel, quënçan yè ticecmiquiz izcéhuetzilizpan? = si aora en verano tienes frio, quanto mas le tendras en tiempo de frios, y yelos? (4.7.1)
Cuix nelli in axcan yohualtica mopantzinco öcalacquè in ichtecquè? manocè xihualmotzàtziti: cuix àmo timitztopalëhuilïzquiâ? = Es verdad, que entraron esta noche los ladrones en tu casa? por que no nos diste vn grito; (lit.- danos vn grito; por ventura no te auiamos de fauorecer?) (5.4.1)
HOY
äxcän teötlac motöcaz in miccätzintli = esta tarde se à de enterrar el difuncto (5.2.1)
äxcän huälmohuïcaz in Teöpixqui = oy vendrá el Sacerdote (5.2.1)
äxcan yohuatzinco onëhuac = esta mañana partió (5.2.1)
axcan yohualnepantlà önechtlachtequilìquè in ichtecquê = esta noche à media noche me robaron los ladrones (5.2.1)
äxcän yohuatzinco öninoyölcuïtî = esta mañana me confessè (5.2.1)
IN ~, POR AHORA
Inaxcan oc nimitztlapòpolhuia, yëcè intlä occeppa yuhqui ticchïhuaz, çäyè connequiz inic yëquenè ticcentzauctiäz = por agora te perdono, pero si hicieres otra, no serà menester mas, para que finalmente lo pagues todo junto (5.5.4)
INTLA CAN ~, A ESTAS HORAS NO...? (IRREAL)
Intla çan axcan = lo que huuiera sucedido, y no sucedió, se dize con interrogacion negatiua (lit.- si solamente agora) [a estas horas no + verbo en pasado o antepasado de subjuntivo] (5.2.10)
PRESENTE
Intläïxquich netolïniliztli topan mochïhua in äxcän, quen oc yè cencà huälcà, cencà tlapanahuia in mochïhuaz inìquäc tlamiz izcemanähuatl, cencà hualcà, cencà tlapanahuia inic tëmauhtìyez = si al presente passamos tantas miserias, quanto mayores seran las que passaremos en el fin del mundo? seran mucho mas espantosas (4.7.1)
Fuente:
1645 Carochi
Notas:
ä--