Buscar:  
Diccionarios:
Alarcón
Arenas
Bnf_361
Bnf_362
Bnf_362bis
Carochi
CF_INDEX
Clavijero
Cortés y Zedeño
Docs_México
Durán
Guerra
Mecayapan
Molina_1
Molina_2
Olmos_G
Olmos_V
Paredes
Rincón
Sahagún Escolio
Tezozomoc
Tzinacapan
Wimmer
Palabra: Palabra exacta  Inicio Cualquier parte
En: Náhuatl Grafía normalizada Traducción
Resultados

malli 

Paleografía: malli
Grafía normalizada: malli
Tipo: r.n.
Traducción uno: prisionero. rec. malli. (51*)
Traducción dos: prisionero. rec. malli. (51*)
Diccionario: Sahagún Escolios
Contexto:PRISIONERO. REC. MALLI. (51*)

Capi. qujnto
Tlaloca tecutli (1). Teutl ypan machoya, ytech (2) tlamiloya yn quiauitl (3) yn atl, yuh quitouaya yeh quichiua yn ticqua (4), ÿn tiqui (5), yn qualoni (6), yn iuani (7), yn tonënca (8), yn toyolca (8), yn tocochca, yn toneuhca (8), yn tocemilhuitiaya (8) yn tonacayotl (9), in ye ixquich xopanyotl (10) yn itzmolintoc (11) ÿn celiztoc (12), yn quilitl, ÿn vauhtli (13), yn chian (14), yn ayotetl (15), yn etl (16), ÿn metl (17), yn nopalli (18), yoan yn oc (19) cequi yn amo (20) qualoni, ÿn xochitl (21), ÿn xiuitl (22). Auh (23) yn iqüec ylhuiquixtililoya (24), achtopa navilhuitl moçavaya, motlalocaçauaya yn tlamacazque (25), ÿn moteneua calmecac (26) movapaua (27), mozcaltia (27). Yn iquac oacic navilhuitl, in ye neualco (28), in yeilhuitl muchiua, matlänpapachoaya (29) mopopolactiaya (29) in vey apan (30), amo yviyan, amo motlamachuia (31) ÿn atlan (32) önmotzotzopontitlaça (33), önmotzotzopontimayaui, çän monetechuia (34) vncan çoquitlan (35) quinemitia (36), quipopolactia (37), quiuilana (38), ycpac (39) cantinemi. quititilicça (40). atlan tlatzotzopotztinemi (41). aycoxochtinemi (41). tlamoMolotztinemi (42) ÿnmac mouiuitlatinemi (43) ÿn tlamacazque yn otlatlaco. yn calmecac ytlâ (44) oncholo. Yntlanel (45) çan aca önmotepotlami (46), ytla oconicxixopeuh (47). ocuel (48) yc (49) onacique (50). ye ic ÿnmal (51) ça (52) quipipie, aocmo conixcaua (53) ynic catlampapachozque (54). Auh amo (55) çâ quenin quipoloa (56), vel quicocoltia (57), quellelaxitia (57), çän (58) quën quimattoc, ça mopopoçauhtoc (59), ça yçomocatoc (60), ça micqui (61) yn quiualmayaui (62) atenco: ayac (63) vel ypan (64) tlatoa, vncan (65) quimonana (66) yn intahuän yn ïnnanvan. Auh (67) yn aquin quitlamauhcayttilia (68) yn quitlatënmachilia ypiltzin, ynic amo catlampapachozque conquixtiaya (69), ytlatzin (70) quïnmacaya yn tlamacazque, aço totolin (71), aço tlaqualli (72): yc (73) quicavaya (74). Auh yn iquac hin, ÿn noviyan techachan (75) ÿn cecencalpan (75) etzalqualoya (76), cecënyaca (77) metzalhuiaya (78). yoan etzalmacevaloya (79), cintopiltica (80) mitotia (81), tepan (82) cacalaqui, motlatlaeuia (83), motlatlaytlania (83) yn etzalmaceuhque (84), çän (85) mucheh yn etzalli (86) quïnmaca (87) ÿn xoxocvicol (88), ymeetzalcon (89) yntlan (90) caana. Jn yehoantin hïn moteneua tlaloque yntech tlamiloya ÿn mixtli, yn quiauitl, yn teciuitl, ÿn cepayauitl, yn ayauitl yn tlapetlaniliztli, yn tlatlatziniliztli, yn teuitequiliztli.
= Capitulo quinto
De las nubes
Las nubes y las pluvias atribuianlas estos naturales a un dios que llamavan Tlalocatecutli, el cual tenia muchos otros debaxo de su dominio, a los cuales llamavan tlaloques y tlamacazque. Estos pensavan que criavan todas las cosas necessarias para el cuerpo, como maiz y frixoles, etc., y que ellos embiavan las pluvias para que naciessen todas las cosas que se crian en la tierra. Y cuando hacian fiesta a este dios y a sus subjectos, antes de la fiesta ayunavan cuatro dias aquellos que llaman tlamacazque, los cuales moravan en la casa del templo llamada calmecac. Y acabado el ayuno, si algún defectuoso entre ellos havia, por honra de aquellos dioses le maltratavan en la laguna, arrastrandole y acozeandole por el cieno y por el agua; y si se queria levantar, tornavanle por fuerça a meter debaxo del agua, hasta que casi le ahogavan. A los que en la casa llamada calmecac hazian algún defecto, como es quebrar alguna basija o cosa semejante, los prendian y tenian guardados para castigallos aquel dia. Y algunas vezes los padres del que asi estava preso davan gallinas o mantas o otras cosas a los tlamacazques, porque lo soltassen y no lo ahogasen. A los que maltratavan de esta manera ni sus padres ni sus parientes osavan favorecellos ni hablar por ellos, si antes no los havian librado, estando presos. Y tanto los maltratavan, hasta que los dexavan casi por muertos, arrojados a la orilla del agua; entonces los tomavan sus padres y los llevavan a sus casas.
En esta fiesta de estos dioses todos los maceoales comian maiz cozido, hecho como arroz, y los tlamacazques andavan bailando y cantando por las calles; en una mano traian una caña de maiz verde, y en otra una olla con asa. Por este modo andavan demandando que les diesen maiz cozido, y todos los maceoales les echavan en las ollas que traian de aquel maiz cozido. Estos dioses dezian que hazian las nubes y las lluvias, y el granizo, y la nieve, y los truenos, y los relampagos, y los rayos.

1: El dios de su payso terrenal. el dios de las nubes. o el dios de la lluuias. truenaos nublados.
2: atribuir. pres. tetech nictlamia. p. tetech onictlami.
3: lluuia.
4: comer p. onitlacua.
5: beuer. p. oniquic, onitlai.
6: Cosa comestible.
7 : cosa buena pa beuer.
8 : Cosa para sustentar la vida.
9: mantenimiento o bastimento. ca. notonacayouh.
10: las cosa que se hazen el tp?o de las aguas.
11: estar nacido alguna cosa verde como flor o yerua. o oja de arbol. p. oytzmolintoca. oceliztoca.
12: verdura pa comer. caso. noquil.
13: cenizos. ca. nouauh.
14: vna yerua en que se haze vna semilla como linaça. ca. nochie. nochiâ.
15: calabança. ca. nayoteuh. nayo.
16: frisoles. ca. neuh.
17: magueyes. ca. nomeuh.
18: ojas de tonales. ca. nonopal.
19: otras cosas.
20: no comestible.
21: flores. ca. noxochiuh.
22: yerua. ca. noxiuh.
23: y quando.
24: hazer fiesta. p. onilhuiquixti. hazer fiesta a alguno. p. oniteilhuiquixtili.
25: ministros del templo. rec. tlamacazqui.
26: la casa del templo donde morauan los que seruian al templo.
27: criarse. p. oninovapauh. oninozcalti.
28: en el fin del ayuno.
29: meter debaxo del agua al que quiere salir del agua. p. oniteatlampapacho. onitepopolacti.
30: en la mar. rec. Vey atl.
31: hazer algo con templança o con asosiego. p. onitetlamachui.
32: en el agua.
33: çabulir. o çapuçar en el agua. p. onitetzopontitlaz. onitetzopontimayauh.
34: hazer algo vnos a otros los que son de vn mismo linaje. o de vn mismo vando o de vna misma religion maltratandose o des....dose los vnos a los otros. p. otitotechuique. careçe de singular.
35: en el lodo. recto. çoquitl.
36: traer algo de aca paralla. p. onitenemiti.
37: çabulir algo debaxo del agua. p. onitepolacti.
38: arrastrar persona. pre. oniteuilâ.
39: traer alguno de los cabellos por fuerça. p. teicpac onitean.
40: dar de cozes a alguno. p. onitetitilicçac.
41: andar reboluiendo el agua andando debaxo della. p. onitlatzotzopotzine. onaicoxotztine.
42: hazer heruir el agua cô el mouimiento que haze el que anda debaxo della. p. onitlamamolotztine.
43: escabullirse de las manos de los que le quieren tomar. p. temac oninouiuitlatinê.
44: hazer algun defecto, como quebrar algo. o trastornar algo. p. ytla ononcholo. pro ytla onoconitlaco.
45: avnque algun.
46: tropeçar. pres. ninotepotlamia.
47: dar punta de pie a alguna cosa. pres. nitlacxixopeua.
48: luego.
49: por esta causa.
50: prender. ps. nicaci. p. onicacic.
51: presionero. rec. malli.
52: poner cerco para guardar a algun que no se pueda huyr. pre. onitepipix.
53: tener los ojos puestos en algûa psona para que no se escapulla. p. amo oniq?xcauh.
54: hazer aquel matratami[ent]o en el agua a aquellos que ansi castigauan. p. oniteatlampapacho.
55: demasiadamente.
56: dar tarea de cozes o mesones. p. onitepolo.
57: fatigar o afligir. p. onitecocolti. oniteellelaxiti.
58: estar a punto de muerte. p. ça quê onicmattoca.
59: anelar con gran angustia. p. oninopopoçauhtoca.
60: estar azezando como de muerte. p. oniçomocatoca.
61: el que esta a punto de morir.
62: arrojar algo. p. onicmayauh.
63: ninguno.
64: fauorecer. p. tepan onitlato.
65: de alli.
66: tomar algo. p. onicâ.
67: Y si alguo.
68: temer el mal q? a de venir a otro. p. onitetlamauhcaittili. onitetlatenmachili.
69: sacar o librar. p. onitequixti.
70: alguna cosa.
71: gallina. ca. nototol.
72: comida. ca. notlaqual.
73: por esta causa.
74: dexar. p. oniccauh.
75: en todas las casas.
76: comer mayz cozido
77: cada psona
78:hazer pa si mayz cozido. p. oninetzalhui.
79: baylar demandando el mayz cozido por calles.
80: con cañas de mayz verde. rec. cintopilli. ca. nocîtopil.
81: bailar. p. oninitoti.
82: entrar de casas en casa. p. tepan onicacalac.
83: demâdar limosna. p. oninotlatlaeui. oninotlatlaitlani.
84: los bayladores q? demandâ mayz cozido.
85: todos lo mismo.
86: el mayz cozido como arroz. ca. netzal.
87: dar. p. onictemacac.
88: olla con aso. rec. xocvicolli.
89: olla de mayz cozido. rec. etzalcomitl.
90: lleuar algo colgado de la mano. p. notlan onican.

(P_168v- P_169v)

Fuente: 1565 Sahagún Escolio


Entradas


malli - En: 1565 Sahagún Escolio    malli - En: 1571 Molina 1    malli - En: 1571 Molina 1    malli - En: 1571 Molina 1    malli - En: 1571 Molina 2    malli - En: 1580 CF Index    malli - En: 1598 Tezozomoc    malli - En: 1645 Carochi    malli - En: 1780 ? Bnf_361    malli - En: 1780 Clavijero    malli - En: 17?? Bnf_362    malli - En: 2004 Wimmer    

Descomposición


ma-l-li

Palabras


ma    ma +    ma ammomatin    ma ana    ma cacaxtolilhuitica    ma can    ma cecepoa    ma cuele    ma huel    ma ihui    ma ixquich ca    ma machotla    ma nel zan    ma nelli    ma nen    ma nen a    ma nen tla    ma noce    ma nozo    ma oc    


(noch)palli    aachtli    aactiyaliztli    aamoxtli    aapilolli    aaztli    abril metztli    ac teotl ac mahuiztli    ac tlacatl ac mahuiztli    acacampaxoliztli    acachapoli    acachichictli    acachto tonalli    acacitli    acacpalli    acacuextli    acahualchictli    acahualli    acahuitztli    acahuiztli    


ma nelli    ma ye cualli    maca tlatolli    macacapactli    macapactli    macaxoc hueytlatlacolli    maccuauhtopilli    macecepoctli    macehualcalli    macehualiztli    macehuallatoliztli    macehuallatolli    macehualli    macehualtiliztli    macehualtzintli    macehuia in netlazotlaliztli    macehuia in tetlazotlaliztli    maceuhtli    machacayolli    machagayolli    

Paleografía


Malli. - En: 1780 ? Bnf_361    mälli - En: 1645 Carochi    

Traducciones


I-40, II-47 48 49(2) 52(5) 53(2) 54(2) 59 60 115 183 185 188 190(5) 193 197 198 203, IV-35, VII-25 26 28 31(2), VIII-53(5) 65 73 83 84(6) 85, IX-5 6 69 - En: 1580 CF Index    Captivo - En: 17?? Bnf_362    Prisonnier. - En: 2004 Wimmer    sacrificado abido de las guerras *AF - En: 1598 Tezozomoc    prisionero. rec. malli. (51*) - En: 1565 Sahagún Escolio    Cautivo - En: 1780 Clavijero    prisionero. - En: 1571 Molina 1    preso. - En: 1571 Molina 1    catiuado assi. - En: 1571 Molina 1    captiuo en guerra, o captiuado. - En: 1571 Molina 2    Cautivado en guerra; prisionero, preso. - En: 1780 ? Bnf_361    cautivo - En: 1645 Carochi    

Textos en Temoa

2v 116

Auh ca in yehuatl in acachto icac in icpac in itzontitech catica ca yehuatl in nezca in Mecitin Auh in occe tlacatl in icpac onoticac ca yehuatl in canin altepehua in opehualoc in malli mochiuhtica ca oncan icuiliuhticâ in tetlacuiloltitech in itoca in cana altepetl cececni cacalloticac nohuian quiyahualotica in patlahuac temalalachtli ca aocac quimati in tlein totocayocan ca nel omochmicque in huehuetque in oquimatia in itlatlatollo in tetlacuilolli


Personajes en Tlachia

TEPECHPAN - E_03

Personaje - E_03_45

Lectura: malli


Morfología: prisionero de guerra

Morfología: prisoniero de guerra

Descomposicion: ma-l-li

Relato: 02

Sexo: m

https://tlachia.iib.unam.mx/personaje/E_03_45

malli 

Paleografía: malli
Grafía normalizada: malli
Tipo: r.n.
Análisis: r.v. + -suf. verb. pas. / impers. (l)-suf. abs. (li)
Forma: ma + -l-li
Traducción uno: Captivo
Traducción dos: cautivo
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362
Notas: Esp: apt--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/13402

TEPECHPAN - E_03

Elemento: tlacatl


Sentido: hombre

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/01.01.01

tlacatl 

Paleografía: tlacatl
Grafía normalizada: tlacatl
Tipo: r.n.
Traducción uno: persona
Traducción dos: persona
Diccionario: Arenas
Contexto:PERSONA
tlacatl = persona (Palabras que comunmente se suelen dezir nombrando diversas cosas: 2, 133)

Fuente: 1611 Arenas

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/11615

TEPECHPAN - E_03

Elemento: ihuitl


Sentido: plumón

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/02.01.16

ihuitl 

Paleografía: ìhuitl
Grafía normalizada: ihuitl
Tipo: r.n.
Traducción uno: pluma
Traducción dos: pluma
Diccionario: Carochi
Contexto:PLUMA
ìhuititlan = entre las plumas (1.6.3)

nìhuiuh = la pluma que yo posseo (4.4.1)

ìhuiyo in tötötl = la pluma del paxaro, por que la tiene en si (4.4.1)

ìhuiötl = [cosa de plumas] (3.8.1)

Fuente: 1645 Carochi
Notas: ì--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/19237

TEPECHPAN - E_03

Elemento: maxtlatl


Sentido: taparrabo

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.08.02

maxtlatl 

Paleografía: maxtlatl
Grafía normalizada: maxtlatl
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (tl)
Forma: maxtla + -tl
Traducción uno: Braga
Traducción dos: braga
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/13477

TEPECHPAN - E_03

Elemento: xahualli


Sentido: pintura facial

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.06.16

xahualli 

Paleografía: XAHUALLI
Grafía normalizada: xahualli
Tipo: r.n.
Traducción uno: Parure, ajustement d'après la mode antique (S).
Traducción dos: parure, ajustement d'après la mode antique (s).
Diccionario: Wimmer
Contexto:xâhualli Parure, ajustement d'après la mode antique (S).
Die gelbe Farbe der reifen Frucht, Bezeichnung für die Gesichtsbemahlung der Indianerinnen. SGA II 473.
In den Liedern auch für die Gesichtshemahlung der Krieger gebraucht.
SGA II 1007, 1044, 1050 et 1058.
Cf. îxtlâuhxâhualli.
* à la forme possédée.
" in îxâual, in înechîhual côztic ", sa peinture faciale, sa parure sont jaunes.
Décrit Huixtohcihuâtl. Sah2,61.
Form: nom d'objet sur xâhua.

Fuente: 2004 Wimmer

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/75735

TEPECHPAN - E_04

Personaje - E_04_40

Lectura: malli


Morfología: prisionero de guerra

Morfología: prisoniero de guerra

Descomposicion: ma-l-li

Relato: 02

Sexo: f

https://tlachia.iib.unam.mx/personaje/E_04_40

malli 

Paleografía: malli
Grafía normalizada: malli
Tipo: r.n.
Análisis: r.v. + -suf. verb. pas. / impers. (l)-suf. abs. (li)
Forma: ma + -l-li
Traducción uno: Captivo
Traducción dos: cautivo
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362
Notas: Esp: apt--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/13402

TEPECHPAN - E_04

Elemento: cihuatl


Sentido: mujer

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/01.02.11

cihuatl 

Paleografía: cihuatl
Grafía normalizada: cihuatl
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (tl)
Forma: cihua + -tl
Traducción uno: Matrona Anciana, y de honor; Hembra en cualquier especie; Ramera
Traducción dos: matrona anciana, y de honor; hembra en cualquier especie; ramera
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/12882

TEPECHPAN - E_04

Elemento: huipilli


Sentido: camisa, camisola

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.07.05

huipilli 

Paleografía: vipilli,
Grafía normalizada: huipilli
Tipo: r.n.
Traducción uno: vestidura de muger.
Traducción dos: vestidura de mujer.
Diccionario: Rincón
Fuente: 1595 Rincón
Folio: 92.
Notas: huipilli Esp: uge--

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/19950

Tlachia [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [ref del 20-04-2024]. Disponible en la Web https://tlachia.iib.unam.mx/datos-personajes/malli