Buscar:  
Diccionarios:
Alarcón
Arenas
Bnf_361
Bnf_362
Bnf_362bis
Carochi
CF_INDEX
Clavijero
Cortés y Zedeño
Docs_México
Durán
Guerra
Mecayapan
Molina_1
Molina_2
Olmos_G
Olmos_V
Paredes
Rincón
Sahagún Escolio
Tezozomoc
Tzinacapan
Wimmer
Palabra: Palabra exacta  Inicio Cualquier parte
En: Náhuatl Grafía normalizada Traducción
Resultados

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Traducción uno: casa de paja, ca. noxacal. (64)
Traducción dos: casa de paja, ca. noxacal. (64)
Diccionario: Sahagún Escolios
Contexto:CASA DE PAJA, CA. NOXACAL. (64)

Yn (18) hin vel ymacaxo (19) vellamauhtia (20), cënca totoca yn iquac moquetza (21), amo vel quixnamiqui (22) ÿn acalli amo vellauilteco (23), amo vel tlaxtlapalolo, avel yxtlapal viloa, ahvel tlanecuilolo yn atlan, çan mauhcaquixoa, mauhcaquiça (24) yn tlapanauique (25), yn atlaca (26), ÿn tlatlamaque, yn tlaminque (27) yn oquittaque ca mictlampa ehecatl yn omoquetz, yc cenca motënmati, motequipachoa (28), vel moteq'mati (29) vel ompilcatoque (30), ompipilcatoque yn tlaneloa (31), yn tequitlaneloa (32), vel momaquauhtilia (33), ynic vel onq'ça, önmacana (34) atenco (35), atënxipalco, achichiyacpän (36): yuh quitoa ca miecpa (37) teatlänmictia (38), quipolactia (39) yn acalli. Ynic (40) excän vallauh moteneua civatlampa (41), motocayotia ciuatecayotl (42), ciuatlampa ehecatl (43), no quitocayotia ce ehecatl, anoço maçava, ypampan vmpa valitztiuh maçauacän. Auh yn hin amono cenca totoca yeceh (44) cenca (45) ytztic, vel tececmicti (46) tepineualti (47), tepineuh, tetetziliuiti (48), tetetzilquixti, tetzitzilquiti (49). teuiuiyoquilti, tecuecuechquiti, tecuecuechmicti, tecuecuechmiquiti, texillänquauhtili (50), teyomotlanquauhtili (51), tetzonteconeuh (52). Auh tel vel ypan quixoa yn atlan, amo (53) temauhti. amo temauizcuiti (54). Auh (55) ynic nauhcampa vallauh ehecatl vmpän vitztlampa (56), motocayotia vitztlampa (57) ehecatl. Auh yn hin cenca vel ymacaxo, mimacaci, netënmacho (58) aoc (59) tenauatilli. aoc tetlatolti. Ypänpa cenca totoca, cenca tlamauhtia. Quitoa yn iquac moquetza, vel quitzineua (60), quipoztequi (61) yn quavitl yoan quixitinia (62) yn tepantli (63), yn tepänçolli, yn xacalli (64). quehcatoctia (65) yn tlatzacuilli (66), ÿn chinancalli. Auh yn vey (67) atl vel colinia (68), quiteponaçoa (69), quipoçonaltia (70), ca cuecuënyotia (71), yuhquin tetecuicatimani (72). cocomocatimani: auh yn acalli caacomayaui (73), caacotlaça, vel no yuhqui, quinamiqui ÿn mictlänpa ehecatl. = Este viento es furioso, y por esso le temen mucho; cuando el sopla no pueden andar las canoas por el agua, y todos los que andan por el agua se salen por temor cuando el sopla, con toda la priesa que pueden, porque muchas vezes peligran con el. El tercero viento sopla de hazia el occidente, donde ellos dezian que era la habitacion de las diosas que llaman cioapipilti. Llamavanle cioatlampa ehecatl o cioatecayotl, que quiere dezir "viento que sopla de donde habitan las mugeres"; este viento no es furioso, pero es frio, haze temblar de frio; con este viento bien se navega. El cuarto viento sopla de hazia el mediodia, y llamanle uitztlampa ehecatl, que quiere dezir "viento que sopla de aquella parte donde fueron los dioses que llaman uitznaoa." Este viento en estas partes es furioso, peligroso para navegar; tanta es su furia algunas vezes, que arranca los arboles y trastorna las paredes, y levanta grandes olas en el agua; las canoas que topa en el agua echalas a fondo o las levanta en alto; es tan furioso como el cierço o norte.

18: este
19: ser temido.
20: Cosa que haze espanto.
21: soflar. o estar. p. oninoquetz.
22: Yr contra otro. p. oniqu?xnamic.
23: atrauesar por delante. o yr a la bolina. p. onitlauiltec. onitlaxtlapalo. onitlanecuilo.
24: Salir de alguna pte con mideo. p. onimauhcaquiz.
25: remeros. caso. notlapanauicauh. notlanelocauh.
26: los pescadores. caso. natlaca. notlatlamacauh.
27: los que tiran. ca. notlamincauh.
28: recibir pena. p. oninotequipacho
29: darse priesa a hazer algo. p. oninotequima. onôpilcatoca.
30: hazerse algo sin cesar. p. onompilcatoca.
31: remar. p. onitlanelo.
32: darse priesa a remar. p. onitequitlanelo.
33: esforçar o areziar los braços en el trabaxo. p. oninomaquauhtili.
34: sacar la canoa a tierra. onicâcan. onoconâcâ ononnâca.
35: la orilla del agua. ca. natenco. natenxipalco.
36: cerca de la orilla donde llega la humedad d?l agua.
37: muchas vezes.
38: ahogar. p. oniteatlanmicti.
39: anegar. o sumir en el agua. p. onitepolacti.
40: de la 3° pte.
41: region donde abitâ solas mugeres.
42: nombre del viento que sofla del occidente.
43: nombres del mesmo viento.
44: empero.
45: muy cosa fria.
46: cosa que mata de frio.
47: cosa que hierta con frio.
48: cosa que haze teritar de frio.
49: cosa q? haze templar o tiritar.
50: cosa que causa dolor en la barriga.
51: cosa que causa dolor en los costados.
52: cosa que causa dolor en la cabeça.
53: no es temerosa.
54: no. cosa que imprime temor o espanto.
55: Y de la quarta pte.
56: la pte. del medio dia.
57: el viento q? sofla de pte del medio dia.
58: temer que le venga algun daño. p. oninotêma. oninotêmat.
59: quitar la habla con temor.
60: boluerlo de arriba abaxo. o trastonra algo. p. onictzineuh.
61: quebrar cosa de madera o piedra. o metal. p. onicpuztec.
62: derrocar. o desbaratar. p. onicxitini. onicxini.
63: pared. ca. notepan.
64: casa de paja. ca. noxacal.
65: lleuar el uiento. p. oniquecatocti.
66: Seto de cañas o de otra cosa. ca. notlatzacuil, nochinancal.
67: la mar.
68: alborotar o remouer. p. onicolini.
69: hîchar. p. onicteponaço.
70: hazer heruir el agua. p. onicpoçonalti. onicpoçoni.
71: Causar olas en el agua o leuantarlas. p. onicacuecuenyoti.
72: hazer estruendo las olas que quiebran. p. otetecuicatimâca. ococomocatimanca.
73: arrojar en alto. p. onicacomayauh. onicacotlaz.

(P_167r-168r)

Fuente: 1565 Sahagún Escolio


Entradas


xacalli - En: 1551-95 Docs_México    xacalli - En: 1551-95 Docs_México    xacalli - En: 1565 Sahagún Escolio    xacalli - En: 1571 Molina 1    xacalli - En: 1571 Molina 1    xacalli - En: 1571 Molina 2    xacalli - En: 1579 Durán    xacalli - En: 1580 CF Index    xacalli - En: 1645 Carochi    xacalli - En: 1780 ? Bnf_361    xacalli - En: 17?? Bnf_362    xacalli - En: 2004 Wimmer    

Descomposición


xa-cal-li

Palabras


xa    xacacatl    xacacintli    xacal    xacalco    xacalcuahuitztli    xacalcuauhyo    xacalhuitzolli    xacallalilia    xacalli +    xacalmimilli    xacalmoyotl    xacalnetzolli    xacaloa    xacalpatlachtli    xacaltapayolli    xacaltetzoyotl    xacaltia    xacalticpac    xacaltontli    


(noch)palli    aachtli    aactiyaliztli    aamoxtli    aapilolli    aaztli    abril metztli    ac teotl ac mahuiztli    ac tlacatl ac mahuiztli    acacampaxoliztli    acachapoli    acachichictli    acachto tonalli    acacitli    acacpalli    acacuextli    acahualchictli    acahualli    acahuitztli    acahuiztli    


xacacintli    xacalcuahuitztli    xacalhuitzolli    xacalmimilli    xacalnetzolli    xacalpatlachtli    xacaltapayolli    xacaltontli    xacalzolli    xacatzintli    xahuactopilli    xahualcuauhyotilmatli    xahualli    xalacocotli    xalalli    xalatoctli    xalcocotli    xallalli    xalli    xalpicilli    

Paleografía


xacali - En: 1551-95 Docs_México    

Traducciones


jacales - En: 1551-95 Docs_México    buhio o cata de paja. - En: 1571 Molina 1    casa de paja. - En: 1571 Molina 1    casa de paja, ca. noxacal. (64) - En: 1565 Sahagún Escolio    choça, bohio o casa de paja. - En: 1571 Molina 2    casa pajiza - En: 1645 Carochi    VII-14 71, VIII-17, X-172 177 188 194, XI-271 273(4) 274, XII-2 - En: 1580 CF Index    Casa de paja. Buhio - En: 1780 ? Bnf_361    Choza; Casa de paja; Cabaña - En: 17?? Bnf_362    Copa redonda, pajiza."Casa con techo de paja" - En: 1579 Durán    Hutte de paille, cabane, maison de chaume. / parure, représentation d'une hutte recouverte et ornée de plumes. - En: 2004 Wimmer    jacal - En: 1551-95 Docs_México    

Textos en Temoa

12r 169

] Injc etetl tetzaujtl vitecoc ipan tlatlatzin teucalli çan xacalli catca itocaiocan tzommolco iteupan in xiuhtecutli amo tilaoaia çan aoachqujauja in iuh tetzammachoc iuh mjto in ca çã tonalhujtecoc amono caquiztic in tlatlatzinjliztli


Glifos en Tlachia

TEPETLAOZTOC - K33_B

Glifo - K33_B_02

Lectura: xacalli


Morfología: casa con techo de paja

Morfología: techo de paja

Morfología: techo de paja, jacal

Descomposicion: xa-cal-li

Cita: casa K. K21_B

https://tlachia.iib.unam.mx/glifo/K33_B_02

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

TEPETLAOZTOC - K33_B

Elemento: xacalli


Sentido: techo de paja, jacal

Valor fonético: xa

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

TEPETLAOZTOC - K33_B

Elemento: calli


Sentido: casa

Valor fonético: calli

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.01

calli 

Paleografía: calli
Grafía normalizada: calli
Tipo: r.n.
Traducción uno: casa
Traducción dos: casa
Diccionario: Arenas
Contexto:CASA
xiquichpana in calli = barre la casa (Palabras que comunmente suele dezir el amo al moço, quando le dexa en guardia de la casa: 1, 18)

in ihquac ahmo ticnextia in tlein ic tiauh tictemoz çan xihualmocuepa in cali = quando no hallas lo que vas a buscar buelvete a casa (Lo que se suele dezir à un moço quando le embian por algo y se tarda: 2, 126)

huel itech[ ]cahualoz in mochi calli = puedesele fiar toda la casa (Palabras que se suelen dezir, alabando à alguno, de que sirve bien, ó haze bien su officio: 1, 26)

ye in nican calli = en esta casa (Nombres de lugares dentro de la ciudad, ó pueblo: 1, 23)

ompa nepaca calli = en aquella casa (Nombres de lugares dentro de la ciudad, ó pueblo: 1, 23)

calli = la casa (Palabras que comunmente se suelen dezir nombrando diversas cosas: 2, 133)

Fuente: 1611 Arenas

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/10278

Tlachia [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [ref del 26-04-2024]. Disponible en la Web https://tlachia.iib.unam.mx/datos-glifos/xacalli

Elementos en Tlachia

CUAUHTINCHAN 2 - MC2

Elemento: xacalli


Sentido: casa con techo de paja

Valor fonético: xacal

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

METLALTOYUCA - M_H

Elemento: xacalli


Sentido: techo de paja

Valor fonético: ?

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

MH: ACXOTLAN - 387_622r

Elemento: xacalli


Sentido: casa con techo de paja

Valor fonético: teocal

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

MH: ALMOYAHUACAN - 387_518v

Elemento: xacalli


Sentido: casa con techo de paja

Valor fonético: calli

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

MH: TOCUILLAN - 387_725r

Elemento: xacalli


Sentido: casa con techo de paja

Valor fonético: cehual

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

TEPETLAOZTOC - K33_B

Elemento: xacalli


Sentido: techo de paja, jacal

Valor fonético: xa

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544

VALERIANO - 376_22r

Elemento: xacalli


Sentido: techo de paja

Valor fonético: ?

https://tlachia.iib.unam.mx/elemento/05.01.03

xacalli 

Paleografía: xacalli
Grafía normalizada: xacalli
Tipo: r.n.
Análisis: r.n. + -suf. abs. (li)
Forma: xacal + -li
Traducción uno: Choza; Casa de paja; Cabaña
Traducción dos: choza; casa de paja; cabaña
Diccionario: Bnf_362
Fuente: 17?? Bnf_362

Gran Diccionario Náhuatl [en línea]. Universidad Nacional Autónoma de México [Ciudad Universitaria, México D.F.]: 2012 [29-08-2020]. Disponible en la Web http://www.gdn.unam.mx/contexto/16544