huetztoc
Paleografía:
huetztoc, ni
Grafía normalizada:
huetztoc
Prefijo:
ni
Tipo:
v.i.
Traducción uno:
estar echado / estar en cama / estar acostado / estar enfermo y echado / ser enfermo
Traducción dos:
estar echado / estar en cama / estar acostado / estar enfermo y echado / ser enfermo
Diccionario:
Docs_México
Contexto:ESTAR ECHADO
§ [F. 260v.] Axcan martes V dias del mes de mayo de 1551 años yzcatquin notlatol niquitotiuh y nehuatl y ni Martin de Lázaro yn nocal amo ypa mahuazque yn nopilhuan yn cihuacalli ihuan yn acocalli yhuan yn tlaquetzalchayahuac mochi itech pouhqui yn Anton Topilaneuc auh yn oncan nihuetztoc y nica teycac ytech pouhqui yn Hernanto Ycnoxochitl auh in tlanepantla ycac yn tlaquetzalchayahuac ytech pouhqui y nonamic auh yn nomil yn Cohuatlayauhcan napohualli yc tlapiezquen yn Anton [Topilaneuc] yhuan yn Azcapotzalco napohualli oc ye ytlazacamol yetiuh yn inantzin no ytech pouhquin yn Anton. §
Testamento de Martin Lazaro [F.261r.] Oy martes cinco dias del mes de mayo de mil y cincuenta años [sic] hordeno y mando de mi boluntad yo Martin Lazaro que no tengan enojos ni rencillas sobre mis casas mis hijos la casa de las mugeres que dicen cihuacali con la casa de los soberados [sic pro : sobrados] y los corredores sea todo para Anton Topilaneuc y la casa donde al presente estoy echado con lo que está junto pegado a ella sea para Hernando Hicnosuchitl y la casa que está enmedio con el portal que tiene sea para mi muger y las tierras que tengo en Coatlayauccan que son ochenta brazas sean para Anton Topilneuc justamente con ochenta brazas de tierra questan en Azcaputzalco las quales ronpió y labró de nuebo su madre asimismo sean para el dicho Anton.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [89])
§ Ynic etlamantli nicteneua yn acan nihuetztoc ypan tlali yoan ipan hycac calli xochimilcopa itzticac yoan tlecopaio ytech pouiz yn noxhuiuh Joana Maximiliana. §
Y lo tercero digo que el suelo y casas donde de presente estoy hechada que su entrada tiene hacia Suchimilco con su recámara [tlecopatl] mando la aya la dicha mi nieta Juana Maximiliana.
(Testamento de Angelina Martina, pochteca de Tlatelolco, tlaxilacalli de San Martín Telpochcaltitlan Pochtlan. Año 1580, [506])
ESTAR EN CAMA
§ Yhuan niqui[tohua in calli ihuan tlalli] yn ipan mani.. tonatiuh yquizayanpa ytzticac ycpac mani acocalli ontequizticac xochimilcopa ytztimani oncan nihuetztoc yn motamachiuh ynic huiac hematl ypan ce yolotli auh ynic patlahuac cenmatl ypan ce yolotli yn i nicmaca in nonamic yn itoca Ana Teuhcchon amo ytlacahuiz in notlatol. §
Y también digo que la dicha casa y solar dicho corre asia el oriente donde esta un alto de dos aposentos que la puerta mira asia Suchimilco (que es el sur) donde al precente estoy en cama tiene de largo tres brazas y un corazon (que reducida a varas castellanas son siete baras de largo) y de ancho tiene una braza y un corazon (que son tres baras) lo qual dejo a mi mujer Ana Teuchchon (y esto que declaro es la verdad porque este solar es callejon por donde se pasa y asi pido que nayde lo cierre porque es camino).
(Testamento de Antonio Quauitencatl del tlaxilacalli de Cuitlauactonco, en San Sebastián. Año 1569, [1143])
§ Ynic centlamantli niquitohua yn oncan nihuetztoc nocal tonatiuh ycalaquiyanpa ytzticac quahuacatl in itlapachiuhca yhuan in icpac ca acocalli nicmaca in nonamic yn itoca Maria Tiyacapan zan quihuica yn tlalli in ipan ica. §
Primeramente declaro que la casa y aposento en que al presente estoy en cama que su entrada tiene hacia donde el sol se pone que está enmaderada con viguetas con los altos que tiene mando que lo aya mi muger que se llama Maria Tiacapan con la tierra en que están edificadas.
(Testamento de Diego Tlacochcalcatl, habitante de San Sebastián Cotolco. Año 1566, [446])
ESTAR ACOSTADO
§ Auh yn yehoatl Angelina de la Cruz quitlalitia ytestamento quitotica yn uncan nihuetztoc in calli tonatiuh yquizayampa ytzticac yoan in uncan monoltitoc yxiptlatzin totecuio yoan muchi ytlallo [F. 6v.] ythoallo yoan yn uncan onoc tepantzintli yzqui yc patlaoac yzqui yc huiac nanmatl ynic huiac ytztoc Quauhtepec cenmatl ynic patlaoac ca niccohuili yn itoca Juan Quauhtzetzeltzin ye axcan cempoal xiuitl onmatlactli nicmacac macuilli peso. §
Y al tiempo que murió la susodicha dexó mandado por clausula de su testamento que las casas donde está acostada que tiene las puertas hazia el oriente y otro aposento donde estan las ymagenes de nuestro señor con el suelo y patio y pared de ellas que tiene quatro brazas de largo [hacia Quauhtepec] y una de ancho que las uvo y conpró del dicho Joan Quauhtzetzeltzin treynta años a por los dichos cinco pesos.
(Posesión de casas y terrenos dada a María Gerónima y contradicción de Magdalena Inés. Información tomada a cinco testigos. Año 1592, [811])
ESTAR ENFERMO Y ECHADO
§ Ynic centlamantli niquitohoa yn nehoatl Francisco Hernandez y nocal yn oncan nihuetztoc tonatiuh ycalaquiyanpa ytzticac yuan yn totecuyo oncan monoltitoc yuan yn ithoallo yuan yn ompa hoalcallacohoa monamacaz yn quezqui mocuiz yehuantin quimati yn alvaceas niquintenehuaz auh yn caltepiton yn tlanepantla ycac nicmacatiuh y nonamic yn Ines Papan ayac quicuillia auh yn aquin calcouhqui quitzacuaz analpa mohuitiz. §
Lo uno digo yo Francisco Hernandez que mi casa donde al presente hestoy hechado y enfermo que tiene la frontera hacia el poniente y donde estan las ymajenes con el patio y la entrada dello se benda y el precio en que se a de rematar esta boluntad de mis albaceas los quales nombraré y el aposento pequeño questa enmedio lo doy a mi muger Ynes Papan y no se lo tome ninguna persona y el comprador se ha de cerrar y se a de hacer la salida hacia el agua.
(Testamento de Francisco Hernández Quahuicequi, habitante de San Juan Xihuitonco. Año 1576, [277])
SER ENFERMO
§ Ynic 1 tlamantli niquitohua yni nocal y noca nihuetztoc centetl ciuacalli tonatiuh ycalaquiyapa ytzticac yhuan centetl caltepito yhuan callixatl accocallo yhuan yyatenyo niquitohua yn tla nechmopolhuiz yn totecuyo dios yn yehuantin yn inahuixtin nopilhuan y nican ye motlallia yn itoca Juana Martin, Juan Maltin, Juan Francisco, Juana Basqualla. §
Primeramente declaro que esta casa mía donde al presente estoy enferma que el un aposento [ciuacalli] del que mira frontero del poniente con otro aposento y un alto encima aposentos pequeños con su solar y acequia de agua [atentli] si dios me llevare de esta bida esta dicha casa mis quatro hijos llamados Juana Martin e Juan Francisco y Juana Pasquala.
(Testamento de Juana Antonia, madre de Pedro Jacobo. Año 1595, [867])
Fuente:
1551-95 Docs_México