ca
Paleografía:
ca
Grafía normalizada:
ca
Traducción uno:
(aseverativo) / pues (causal) / porque (causal) / pues (aseverativo) / ~ nel, pues (causa necesaria) / en verdad (aseverativo)
Traducción dos:
(aseverativo) / pues (causal) / porque (causal) / pues (aseverativo) / ~ nel, pues (causa necesaria) / en verdad (aseverativo)
Diccionario:
Carochi
Contexto:(ASEVERATIVO)
inön calli, ca àmo tè mocal, ca ïncal inìque in icnötläcatzitzintin = Essa casa no es tuya, es destos pobrecitos (1.5.1)
Iniuhqui on noc niuhtze? auh catelyequalli = que esso passa amigo? bueno está (5.5.7)
Tlàtlacoänie intläcamo toconïxpantilïz inteöyötica tïcitl, in machè yèhuätl in teöpixqui in motlàtlacölcocóliz, ca niman àhueltipàtiz = pecador si no descubres al medico espiritual, esto es al Sacerdote, la enfermedad de tus pecados, de ninguna manera podras sanar (5.5.3)
ca = [1.] conjuncion causal ; [2.] emphasis a lo que se afirma, ò niega (1.5.1)
ca huel mochintin quimomacatinemì in mïxïtl, in tläpätl, in machè huel yèhuäntïn intëyacanquê = todos se dan à la embriaguez, especialmente los mandones (5.5.3)
ninomati ca tèhuätl tiäz = pienso que tu iras (4.3.1)
ca icnötläcatl, àtle ïäxca, ïtlatqui, tël qualli tläcatl, vel. yëcè qualli tläcatl = pobre es, pero hombre de bien (5.5.4)
ca nel .vel. ca noço = aduerbios causales con que se da razón de algo ; parece da à entender [que es] fuerça hazer, ó dexar de hazer aquello, de que se trata (5.4.1)
Intlä çänën otiyëcquïzquè in pixquípan, ca niman nic nämictïz in nochpöch; àço çänën oquic nëciz acà qualli tläcatl tëlpocatzin = si Dios quiere, que tengamos buena cosecha, luego he de casar à mi hija, quiçà querrá Dios, que de aqui allá se ofresca ocasion de algun moço virtuoso (5.4.3)
ca cencà nimitztlaçòtla, áuh inïc huel moyöllo pachihuiz in ca huel neltiliztli in, izcà in nimitzmaca = te amo mucho, y para que veas que es assi te doi esto (5.5.9)
inïc nicän amältepëuh ipan önihuällà, ca çan ïpampa inïc anmoyolcuitïzquê = la raçon, y causa, por que he venido à vuestro pueblo, es solamente para que os confesseis (5.3.1)
Inmänel titlamatini, yecè ca oc tächcäuh in nèhuätl = yo soi mas docto, q tu (4.7.1)
Ca ieontlamì in mäcëhualtin; in quiniuh hualàci tlaneltoquiliztli, ca hueltzítzïcaya in teöpan ithualli; inïc motëcaya mäcëhualli: in nel quenman niman àmo onacoaya = ya se van acabando los indios, recien acabada de llegar la fee, estaua el patio de la Iglesia lleno, y apretado de gente, quando se juntauan, y à vezes no cabian (?hualàci? en presente, no en pretérito) (4.6.1)
ca huel neltiliztli, ca huel melahuac in öquimìtalhuì, achcanellamatini, .vel. achcanoço, .vel. achcanel noço tlamatini = es mucha verdad, dixo muy bien, por que era, .vel., como quien era sabio (5.4.1)
intla huälëhuazquè in toyäöhuän, intlä techìcalizquè, ca tiquinyäönämiquizquè, catiquimìcalizquè; ca huel ihuïhuì in ticcähuazquè in Mexìcáyötl = si vinieren nuestros enemigos, y nos dieren guerra, les saldremos al encuentro de pelea, mucho à de costar el dexar, y perder el señorio de Mexico (5.5.7)
mänicän tihuïtz noxöcoyöhue, ca onimitz polòca, onimitzmiccätócaca, ximocalaqui = ven en buen hora hijo mio, que te auia perdido, y tenido por muerto, entra (4.3.2)
tlémölli moca épáçöyò xicchïhuacan, tëlyè amèhuäntin anquimatì, ca amocihuätequiuh = hazed el guisado con mucho epaçote, pero esto mejor lo sabeis vosotras, pues es officio de mugeres (5.5.4)
ca àmo onimitzmictì, yè tèhuätl otinëchmictî = yo no te he aporreado, sino antes, o al reues, tu me has aporreado (1.5.1)
cayèhuäntin in cuix téciuhtläzquè téciuhpëhuìquè, ihuän inäquiquè in cuix quinnötzà in ähuàquè in tlälòquè, niman yè in cuix nänähualtin tlähuìpochtin = estos son los que llamais conjuradores del granizo, y los que dezis, ó dizen ellos, que hablan con los Dioses del agua, y los que professan ser bruxos (5.4.2)
in nèhuätl àmo nicnequia, ca çan önicuïcuitlahuiltiloc = yo no quería sino que me insistieron mucho, me forçaron (sílaba doblada larga) (3.16.2)
àtle mäitlà niquimizcalia in nopilhuän, nocè itlà qualli quimomachtià, ca çan quixcahuià in mähuiltiâ = no doctrino à mis hijos, ni ellos aprenden cosa buena, si no que solo se ocupan en jugar (5.4.1)
Mäcihui, vel. manel, vel. immänel nicnötläcatl, ca nö ninomahuiztililläni = aunque soi pobre, tambien quiero ser respectado (5.5.5)
canoço, vel. canoçotzin, canixpan mochïuh = assi es verdad, delante de mi sucediò (5.4.1)
In tomio ca moch ïyèyeyän, ïçàçäliuhyan càcà, auh intlä cë chicopetöni, vel. chicoquïça, huel tëcocò, auh nö hueltëcocò inic occeppa ïyeyän moçäloa = todos nuestros huessos estan en su lugar, y encaje, pero si se desconcierta vno, y se sale à vn lado, duele mucho, como tambien duele mucho, quando se buelue à su lugar (5.1.5)
mochöquilia in nonäntzin, ipämpa ca ömomiquilì in notàtzin = llora mi madre, por que se ha muerto mi Padre (reverencial) (3.15.1)
--tle ïpampa tinëchàhua? cuix ïpampa in nicnötläcatl? --ca àmo ïpampa on; ca çanïpampa inic titlatziuhqui = --Por qué me riñes, por ventura porque soy pobre? --no por esso, sino porque eres floxo (1.6.1)
nimitzchicähuacätlaçòtla, ipampa ca ti yëcnemi = te amo mucho, ò fuertemente, por que viues bien (4.1.1)
ca çäniäz = en todo caso irá (5.3.2)
quënin? àmo nicän in nochän? quenin in? cuix oninixcuep? ach ca çá nìcän, ca àmo ninïxcuepa = como? no es esta mi casa? como es esto? he perdido el tino? cierto es, que esta es mi casa, y que no he perdido el tino ([monólogo] del moço que estuuo ducientos años en el combite de la otra vida) (5.5.2)
ca quëmâ = [sí, en efecto] anteponer ?ca? para mayor energia (5.4.1)
ca àmo, vel. ca àmötzin = no : con ?ca? para mayor energia (5.4.1)
cayèhuätl in inic noço quemmanian noconìtlacòtiuh in ilhuitl = esta es la raçon, por que algunas vezes quebranto las fiestas. (5.4.1)
cuix àmo ticmomachiltia (o, [ticmo]machïtia) tlàtoänie in cayehuècauh in nimitznïximachilia? = no sabe V. m. señor, que ha mucho que le conosco? (reverencial) (3.15.2)
àmo çan quilmach in tlein äxcän tilhuilò ca huel neltiliztli, catiquittazquè, ca topan mochïhuaz in ïquinon = lo que agora se nos dize no es fabula, ni hablilla sin fundamento, es muy gran verdad, lo hemos de ver, y ha de passar por nosotros (5.5.8)
cuix tël nèhuätl notlàtlacöl? catèhuätzin ötinëchmocuitlahuiltilì inïc ömohuäntzinco nicalac tépäncalco: ihuän ca àtle öniccuic, çan tëliyò in quezquitetl ömpa önicquâ = pues tengo yo la culpa? tu me forçaste à entrar contigo en la huerta, ni yo tomè fruta, solo comi allá vna poca (5.5.4)
Iuhcà in noyöllo in ca çä huel achïc yenimiquiz = assi está mi coraçon, esto es, estoi persuadido, à que dentro de poco tiempo me he de morir (5.5.7)
--cuix huel ticchïhuaz in tlein ic önimitztlätlauhtî? --ca àhuel nicchïhuaz = --podras hazer lo que te he rogado? --no lo puedo, ò no lo podré hazer (5.5.8)
cequintin inmiquiztëmpan moyölcuïtià, àmo ïpampa in àço quimotlaçòtilià in Totëcuiyo, mänocè quin yöltönëhua intlàtlacöl, ca çan ïpampa inic àmo mictlan tläxözquê = algunos ay, que se confiessan à la hora de la muerte, no por q amen a Dios, ni tengan dolor de sus pecados, sino por no ir al infierno (5.4.1)
Mäço titotläcápò, mäço titohuämpò, mäço titocnïuh, mäço titopiltzin; ca aocmo titotläcápò, ca aocmo timitztläca ittà; ca ye ticentlamantli, ca ye tïxtilli, ye tïmacaxtli, titëquänyò, ti tleyò, timahuizyò, ca ye ömitzmomahuizyötilì in Totëcuiyo = aunq eres como vno de nosotros, y nuestro compañero, y aunq eres nuestro hijo, no te miramos ya como à hombre, tienes ya otro ser, eres ya persona de authoridad, espantas como Leon, tienes honra, y authoridad, por que te ha honrado Nuestro Señor (5.5.5)
nën ïxquich totlàpal ticchïhuà, ca huel aoc hueli, ca öticiauhquê = hazemos quanto podemos, ya no podemos mas, que estamos cansados (5.5.8)
Immänelyè, vel. immänelè nëch äpïzmictïzquè, ca yeppa izninocähuaz = aunque me maten de hambre, en todo caso me he de quedar aqui (5.5.5)
Auhtzin tlàtoänie, ca önic chïuh = si señor, ya lo hize (5.5.9)
àmö iztäquè, àmö cencà tëntzonèquè, ca çan ye nötiuhquê = no son blancos, ni tienen muchas barbas, son ni mas ni menos, que nosotros (5.5.7)
ca nicnocuïtia caoppa huëi ilhuitl ïpan önitlatequipanò, ca nel noço, vel. canoço nicnotlacatl = confiesso que è trabajado dos vezes en dias de fiesta, pero es fuerça, por que soi pobre (5.4.1)
catël ye qualli, catël ícà molnämiquitiuh = bien está, en algun tiempo se refrescará la memoria desto (5.2.7)
àmo quin yancuicän noca timocayähua, cayeppa titlahuelïlöc = no es esta la primera vez, que me hazes tiros, muy de atras traes el ser ruin (5.2.9)
ca achi ohuì in tinechtequiuhtia, yecè ca nicchïhuaz = vn poco dificultoso es lo que me encargas; pero harelo (4.7.1)
ca àmö, ca çan amohuämpòhuan = no son, sino de vuestra nacion (respuesta ante la pregunta ¿son de tu nación?) (4.6.1)
--ca nicän önitlaquà, auh cämpa nicochiz? --çanyenönicän, vel. çanyenö oncän = --aqui he comido, mas donde he de dormir? --en este mismo lugar, .vel. en esse mismo lugar (5.1.1)
--cuixmà oc huèca huïtz in Tlàtoäni? --ca aocmo huèca huïtz, ca oncän huïtz on = --viene lexos el Gouernador? --ya no viene lexos, ay viene (5.1.4)
--cuix àmo ici inquin yohuatzinco ononquïz? --ca quëmà, ca ici = --no es este el lugar por donde passè esta mañana? --si, aqui es (5.1.1)
Iuh oninomat in ca àmo onihuècähuac, ca çan onixquichcähuitì inïc tlathuinähuac öniquïz, inïc yeimmanin = pensé que no me hauia tardado, sino que solo me auia detenido, desde que sali al amanecer hasta estas horas (5.3.1)
--Cuix oc itlà tiquilnamiqui? --ca aoctle niquilnamiqui = --acuerdaste de otra cosa mas? --ya no me acuerdo de mas (5.2.3)
àmo quin axcan in noca timotayähua, cayëppa tiuhqui, yeppa motlachïhual, yëppa monemiliz = no es cosa nueua, ni la primera vez, que me hazes trampas, es ya maña tuya, lo traes muy de atras (5.2.2)
ca àmo huel täxca in tlalticpac äxcaitl, ca çan achìtonca, ca çan cuël áchïc tipieltilô = la hazienda deste mundo no es nuestra, sino que por muy breue rato nos la dan à guardar (5.2.2)
in ilhuicac cihuäpillàtoäni ca cenchipähuacätzintli, vel. cenquïzcächipähuacätzintli, .vel. çäcencà huel chipähuacätzintli = Nuestra Señora es purissima (4.7.2)
cuix oc tipiltontli? ca aocmö tipiltöntli, cä yetihuëhuê = por ventura eres todavia niño? ya no eres niño, ya eres viejo (5.2.3)
--mochtïn cëcentlapal tlanacaztectin, mäxiquimittilì izçan izcëcentlapal innacaz, cuixmà oc oncàcâ? --caçanelli, ca àtle izcentlapal in nacaz, ca mochtïn yuhquê = --Todos tienen cortada la oreja del vn lado, mirales la oreja del vn lado, tienen la toda via? --verdaderamente, que les falta la oreja del vn lado, todos estan de la mesma manera (5.1.3)
Inìquac inquiniuh onmi, onmocamacui in caxtillan tlaïlli, ca yamanqui, tzopelic; yecè izçätëpan izçä tlatzaccän, in ye tëìtic mìiyötià, ca yuhquin tëquancöätl ic tëiztlacmïna, tëïxhuintia, tëïxmalacachoa = el vino al beuerse, y tomarse en la boca, es blando, y dulce, pero al fin muerde como biuora ponçoñosa, y embriaga (5.2.2)
in aocmo tèhuäntin tomatiän; cayëhuäntin immatian mochïhuatiuh, in äquìquè oc huècauh tläcatizquê = no será en nuestro tiempo, sino en el de los q nacieren de aquí à muchos años (5.2.5)
ca àmo önicàhuac, ca çan ihuiän önicnönötz = no le reñi, sino que le auisè mansamente (5.3.2)
yuhquion? tlè, hui: ca çä ye huel nö yèhuätl in önictëmic, àcitlà topan mochïhuaz = es possible, valgame Dios! lo mesmo he soñado yo, quiçà nos sucederá algo. (5.5.9)
intlä öxinëchtequipanoäni, ca onimitztlaxtlähuïzquia = Si me vuieras seruido yo te vuiera pagado (2.2.7)
intlä xinëchtequipanoäni, ca nimitztlaxtlähuïzquia = Si me siruieras yo te pagara (2.2.7)
aocac tläcatl, ca çä cactimani in ältepetl = ya no ay gente, sino q está desierto el Pueblo (5.3.2)
Ca çan oc ïxquich, vel. ca çan oc iò innimitzilhuia = por agora no te digo mas desto (5.2.3)
Inin ca oc huècauh in mochïhuatiuh = esto sucederá de aqui à mucho tiempo (5.2.5)
--cuix ye öhuälmohuïcac in Teopixqui? --ca ayamotzin = --vino ya el Sacerdote? --aun no (5.2.4)
ca mochipa nitlähuana huèhuëi ilhuitl ipan, auh nel ye nënmanyan = de contino me emborracho las fiestas, y aun tambien entre semana (5.2.11)
In ïpan önàcito in nëpacà toquichtin, ca ïtlan conoltìtoc izcihuätl ïmecauh, ïnnéhuän huèhuetztoquê. = Quando yo llegue adonde estaua aquel hombre, tenia echada junto à si à su amiga (3.13.1)
ca cencà nimitztlaçòtla, áuh inïc huel moyöllo pachihuiz in ca huel neltiliztli in, izcà in nimitzmaca = te amo mucho, y para que veas que es assi te doi esto (5.5.9)
Inic ömonacayötìtzinò in ilhuicac Tlàtoäni Dios, ca çan ïpampa inïc techmomäquïxtïliz = la causa por que encarnó el Rey del cielo, fue solamente por saluarnos (5.3.2)
--cänin timoyetzticà in äxcän? --ca çanyeoncän in yeppa nicâ = --donde está V. m. agora? --en el mesmo lugar donde antes estoi (por que perseuera en el mesmo lugar no usa ?nicatca?: estaba) (4.6.1)
amoyölïcàtzin mocëloquichtine, tocnïhuäne: cämpa öanhuällàquè? huel anmiequïntin: auh ca çannötitèhuän; tiquìtoà, àçomà oc azcentlamantin. = seais bien venidos varones esforçados, y amigos nuestros; de donde venis? muy muchos sois: y sois de nuestra nacion, entendiamos que erades de otra casta (4.6.1)
Iniuh momàtzinò ca çan ic huallathuic, çan ic nechca huälmotlälì in tönatiuh, in iuhqui quin yei oràpan óhuälquïz tönatiuh in ompa ic ömohuècähualtî = pareciole que se auia detenido alli, desde que amaneció hasta como tres horas despues de salido el Sol (5.3.1)
inic expa ye niquitta, ca ìquäc in yectel yancuicän amixpantzinco ninëcico = la tercera vez, que le vi, fue el otro dia, quando pareci delante de V. mercedes, la primera vez (5.2.6)
àmo quinaxcan nipëhua in ninococoa, ca yëppa nicocoxqui = no empieço agora à estar malo, muy antiguo es en mi, el ser enfermo (5.2.2)
--Iniquäc nicän nàcico mochiuh inin Teòcalli; auh inìquäc in, ca huel oc tläcatlà catca --ca huel iquäc on önitläcat = --quando llegué aqui se hizo esta Iglesia, y en este tiempo toda via auia mucha gente --en esse tiempo, de que vas hablando puntualmente naci yo (5.2.6)
Tla ocmä nopiltzintzine, inon tàtli, näntli ticmotënëhuilia, cayèhuätzin in notàtzin in nonäntzin = aguarde Señor; esse padre, y madre, que nombra son mi padre, y mi madre (5.2.9)
Quiniyòpa yälhua önitlähuän, auh çä iyòpa yez, ipampa ca huel önëchcocò in octli = ayer fue la primera vez, que me emborraché, y será la postrera, por que me hizo mucho mal el pulque (5.2.11)
Mä oc nicän cemilhuitl ximocëhuitiecän, ca amochän; oc niauh innitlàchiquitïuh, çan nihualìcihui = descansad aqui por vn dia, que en vuestra casa estais, no hago sino ir à recoger agua miel, y luego bueluo (5.2.3)
--cuix çan ïxquich in tinech maca? --ca çan oc ixquich, quin caxtolli ocnöïxquich nimitzmacaz = --no me das mas que esto? --esto no mas por agora, dentro de quinze dias te daré otro tanto (5.2.3)
nitlapòpolhuilöni, àmo nitlátzacuiltilöni, ipampa ca àmo huëi in notlàtlacöl, àmo tëtzacuiltilöni, caçan tëpòpolhuilöni = Soy digno de perdon, y no de castigo, por que no es grande mi pecado, no es digno de ser castigado, sino de ser perdonado (3.2.1)
ca quëmàca notlaçòtàtzine, ca oc miec notlàtlacöl niquilnamiqui = si Padre mio me acuerdo de muchos pecados mas (5.2.3)
caçan nötitèhuän in Mexitin, ca tiquintlàtolcaquî = los Mexicanos son de nuestra casta, y nacion, pues entendemos su lengua (4.6.1)
Ca ye öyàquè, ca aocmo ceppa huälläzquè, aocmo huälilötizquè, ca ye icöcenyàquè, in aocmo ceppa ittözquê = fueronse ya, no vendran, ni volberan mas, fueronse ya de vna vez, no pareceran mas (los mexicanos no dixeron: ?ye ic öcenmanyän yàquê?, por q como quedauan viuos, podia ser que los Conquistadores boluiessen) (5.2.7)
Hui, tlê: tlá[c]àcè ye tlàcà, caye immanin = valgame Dios, que tarde es ya (5.2.8)
In ömpa otihuälëuhquè, caçanyenö yuhcän in nicän = la region de donde venimos, es de la mesma manera, que esta (5.1.1)
otzin, cócótzin, tepitzin noconëtzin, nochpochtzin, ca ötoconmocuïlì ötoconmänilì inìiyotzin in moconëtzin = Ea pues niña hija mia, ya as oydo lo que te ha dicho tu Padre (5.5.9)
In nechca yauh àço tlahuänqui, ca huel chïchico yauh, àhuïc yäyàtiuh = deue de estar borracho aquel, que se va bambaneando de vn lado à otro (5.1.5)
o, caihui in önemicò, in ötlamaniltïcò in huëhuetquè ötëchcäuhtihuì, çä cencà huëi inic ömotlacuitlahuïcô = mirad, desta manera viuieron, y se portaron los viejos nuestros antepassados, gouernaron con mucho cuidado (5.5.9)
caye ïxquich, caye yuhqui, ca öcenonquïz, ca öcenmanyän catca = acabose ya, de vna vez saliò, y se fue, para siempre se acabó (5.2.7)
PUES (CAUSAL)
quënin? àmo nicän in nochän? quenin in? cuix oninixcuep? ach ca çá nìcän, ca àmo ninïxcuepa = como? no es esta mi casa? como es esto? he perdido el tino? cierto es, que esta es mi casa, y que no he perdido el tino ([monólogo] del moço que estuuo ducientos años en el combite de la otra vida) (5.5.2)
achïc in tèhuätl ca ötitëmictì, ca motlàtlacol in tictzaqua; auh in nèhuätl aïc mänel çazcë pïnácátl nomäc miqui = aun tu no es mucho, que estes aqui, pues eres homicida, y pagas tu pecado, pero yo jamas he muerto, ni vn escarauajo (5.5.8)
ayamo imman intitëhuazquè, caoc tlàtlayohuatoc, oc tlaïxmìmictoc = aun no es tiempo, que nos leuantemos, que toda via ay escuridad (5.2.4)
catotequiuh in tèhuäntin titeöpixquè, inïc ïpan titlàtözquè in ïteöyötzin Totëcuiyo Dios = A nuestro cargo de los que somos Sacerdotes está, el mirar, y cuydar de lo que toca à Dios, y al culto diuino (3.8.1)
ocximomachtìtinemi, oc achïc xiquìiyöhui, oc tipiltontli, caquin ye ticaxtolxiuhtia = Prosigue estudiando, ten paciencia vn poco de tiempo, que toda via eres muchacho, no ha nada, que entraste en los quinze años (5.2.2)
mä xicmotlapòpolhuili, ca oc piltontli, ayamo mozcalia = perdonale, que toda via es muchacho, aun no tiene juyzio (5.2.3)
çäyèhuätl in ximmïlli in tepëtlälli nëch tequipachoa: ca tel ye cemiztitl inïc hueyäc; ¿àmo çä tël càxilïz inin ätlälli? = sola la sementera de temporal me da cuidado; aun bien que va ya de vn geme: no es muy factible, que alcance à estotras de riego? (5.5.4)
achïc in tèhuäntin totepàyo ca tic tzauctihuì in totlàtlacol, yecè inintzin caniman àtle itlàtlacoltzin = nosotros justamente padecemos, pues recebimos el castigo de nuestras obras; pero este innocente no ha hecho mal ninguno (5.5.8)
caçan nötitèhuän in Mexitin, ca tiquintlàtolcaquî = los Mexicanos son de nuestra casta, y nacion, pues entendemos su lengua (4.6.1)
Tläoc achïc, tläoc mozcalti in totëlpoch, cayèhuätl quimatiz = passe vn poco de tiempo, criese por agora nuestro hijo, que despues el hará lo que le pareciere (5.2.2)
tlèçannën tictequipanoa? ca àmo mitztlaxtlähuiz = de que prouecho es seruirle? pues no te ha de pagar. (5.4.3)
PORQUE (CAUSAL)
in titlälticpac tläcà, ca titlällòquè, tiçoquiòquê = somos de tierra, y de lodo, por que tenemos cuerpo (3.9.1)
àcaçomö oc amèhuän in nicän amonoquè acà cëmê quittazquè in cänin tihuïcötihuì, ca oc huècauh = Quiça ninguno de vosotros, que estais àqui verá (lit.- verán) la region donde nos lleuan; por que será mucho despues (4.6.1)
PUES (ASEVERATIVO)
ca çan tël ce momäcëhual ticmotlanìtalhuia = aun bien, que solo vn vasallo pierde en el juego vuestra Alteça (5.5.4)
ca tël yequalli mocëloquichtle, ye tèhuätl ticmati, canel ye ticmomaca, ca ye tè timonähualpoloa = Ea pues soldado valiente sea en buen hora, como tu lo quieres, pues tu te pones à ello; tu mesmo te vas à la muerte sin saber lo que hazes (5.5.4)
~ NEL, PUES (CAUSA NECESARIA)
mä xiàpölo [derogativo], ca nel àmo tinechtläcamatiznequi = vete en hora mala, pues no me quieres obedecer (3.15.3)
EN VERDAD (ASEVERATIVO)
O, ca àtle tël mà öquìtlacô = En verdad, que no ha receuido daño ninguno (5.5.4)
Fuente:
1645 Carochi