ca
Paleografía:
câ, 3ª
Grafía normalizada:
ca
Prefijo:
3ª
Traducción uno:
estar (auxiliar) / haber / iz ~, esto es / ser (auxiliar)
Traducción dos:
estar (auxiliar) / haber / iz ~, esto es / ser (auxiliar)
Diccionario:
Carochi
Contexto:ESTAR (AUXILIAR)
ticöcochticatê = estamos dormitando (sílaba doblada larga) (3.16.2)
Ayamo huel ömpa niäz, ïpampa noçan nican moyetzticà in Tlàtoäni = aun no puedo ir allá, por que toda via está aqui el Gouernador (5.5.11)
Ilhuicac moyetztica in Totëcuiyo Dios. = Nuestro Señor está en el cielo (reverencial) (3.15.1)
motolïnia in icnöhuëhuè in icnöilama; auh in piltzintli in ayaquimati: Quënnel, quëzçan nel, quën noço nel? campa nel? ca yetictomacaticatè izçaço tlein, izçäço quënamì ticmahuiçozquê = causan lastima los pobres viejos, y viejas, y los niños inocentes, que no tienen toda via vso de raçon, pero que remedio tiene? que se ha de hazer? donde hemos de ir? dispuestos estamos à qualquier cosa, y de qualquier manera que suceda (5.5.2)
Caxtïllan moyetzticà in notàtzin, auh ïxquichca nech huälmolnämiquilia = mi Padre está en castilla, y desde allá se acuerda de mi (5.1.5)
In tlä nicän xieni, inìquäc ötëàänöc, intlä çan äxcän àmo ye huëi äpan tonotiuh? vel. àmo ye ompa alachinàticâ = si huuieras estado aqui, quando prendieron gente, à estas horas no andubieras en la mar? vel. à estas horas no estubieras en China? (los verbos en presente, porque estubiera de presente en China, ò la mar) (5.2.10)
tle ötax? yuhquin, vel. mach yuhquin titlaöcoxticâ = que tienes? parece que estas triste (5.5.7)
quen timoyetztica = como esta V. m. (5.5.2)
Tecpan tlapantïcpac huälmoquetz in Tlàtoäni, auh ïxquichca quinhuälitzticà in iz tëcpan quiähuac mìtötiâ = el Gouernador se ha puesto en el açotea de palacio, y desde alli está mirando à los que bailan en la plaça (5.1.5)
Quëxquichca in coyöhuàcan? vel. quëxquichca tiquitzticatè in coyohuàcän, vel, quëxquichca onänticà in coyöhuàcän? = que tanto ay de aqui à Coyohuacan? (5.1.5)
mäcamo çan xicòcochtiecän in oquic nontëmachtia = no esteis durmiendo mientras predico (sílaba doblada, pluralidad de actos) (3.16.2)
teuhyòticâ = está lleno de poluo (3.9.1)
mocemàcitzinòticâ [in Totëcuiyo Dios] = es perfectissimo [Nuestro Señor Dios] (mayor reverencia) (3.15.3)
motlànecuiltìticà in tlàtoäni, achtlein quimìnecuiltia = Esta oliendo el Gouernador, no se que es lo que huele (reverencial) (3.15.2)
nitlaquàtica = estoy comiendo (2.7.7)
Inoc ïmöztlayöc tlaceliz cenyohual ïxtöçòticâ = vn dia antes de comulgar, passa toda la noche en vela (5.2.3)
--cänin timoyetzticà in äxcän? --ca çanyeoncän in yeppa nicâ = --donde está V. m. agora? --en el mesmo lugar donde antes estoi (por que perseuera en el mesmo lugar no usa ?nicatca?: estaba) (4.6.1)
nitlaquàtiez = estaré comiendo (2.7.7)
nitlaquàtica = estoy comiendo (2.8.1)
nieticâ = estoi estando (comp. de câ consigo mismo) (4.2.3)
nicochtica = estoy durmiendo (2.8.1)
màcitzinòticà in Totëcuiyo Dios, àtleïtechtzinco polihui = Está entero, y perfecto Dios, no le falta nada à su diuina Magestad (reverencial) (3.15.3)
màciticâ = Esta entero (3.15.3)
ïquin ninottaz in nitòtontiez in tlàtlacölmecatica oninòolpî ? = Quando me veré desatado de la soga de los pecados, con que me he atado (sílaba doblada)? (atado y desatado de pies y manos) (3.16.1)
O, hui, nicca, auh tlè taxticà in oncanon? mach ticmäneloa, mach toconitztiuh in miccaomitl! tle ötax? aoc ticmati? = valgame Dios hermano, que hazes ay? parece que rebuelues, y andas mirando los huessos de los muertos! que tienes, as perdido el juyzio? (5.5.9)
Päcticà in ömotëcac, auh ïmöztlayöc in ötlathuic, ye öcuel mic = se acostó bueno, y el dia siguiente al amanecer, ya estaua muerto (5.2.3)
àmo nënétéch motläliz in tölcalli; huëhuèca motztiez = no se pongan los arcos, muy juntos vnos de otros, aya buen trecho del vno al otro (5.1.4)
cëcecni cäcallòticà inimomiotzin Sanctomê = las reliquias de los Sanctos estan cada vna en sus diuisiones (5.1.3)
Nicochticâ = estoi durmiendo (comp. cochi y câ) (4.2.2)
cämpa ötimoyetzticatca, ca ye izquilhuitlin in aoccän, vel. aoccämpa nimitznottilia? = Donde à estado V. m. que se an passado algunos dias, que ya no le veo en ninguna parte (5.1.2)
ye nelli, vel. çäyenelli, vel. ach çäyenelli, vel. quenmach çäyenelli in ilhuicahuàcätzintli, in tläcatl Tlàtoäni Dios ïntlan moyetztiequïuh in tlälticpac tläcâ? = es creible que Dios more con los hombres? (5.4.2)
tëhuaticâ = estas sentado (comp. ëhua y câ) (4.2.2)
timëhuiltìticâ = estas sentado (reverencial, comp. ëhua y câ) (4.2.2)
cëcemilhuitl in ninochixcäcà in àço itlà nomàcëhualtiz = cada dia estoi esperando, si he de tener alguna suerte (5.2.11)
In ayamo tzïnti, in ayamo pëhua izcemanähuatl, çan huel oc ïcëltzin onmoyetzticatca in Teötl Tlàtoäni Dios = antes q empeçara el mundo, solamente auia Dios (5.2.4)
äquin tiquitzticâ? nicnotztilìtica in iz mìquiltìtìcac tlàtoani = A quien estas mirando? Estoy mirando al Gouernador q está aqui en pie (reverencial) (3.15.2)
nohuian motlachieltìticà in Totëcuiyo Dios = Nuestro Señor mira en todas partes (reverencial) (3.15.1)
mä nicän ximoyetztie, cämpa timohuïcaznequi? = Estese aqui V. m. à donde se quiere ir? (reverencial) (3.15.1)
nicöcochticâ = estoy dormitando (sílaba doblada larga) (3.16.2)
Aquin oncan tlàtòticà on? = quien esta hablando ai donde tu estas? (5.1.1)
näuhcän xéliuhticâ, vel. quïzticâ = está diuidido en quatro partes (5.1.2)
Nicochticâ = estoy durmiendo (3.16.2)
niquitztica = le estoi mirando (comp. de itta, itz, y câ) (4.2.2)
nöhuiän moyetzticà, ihuan nöhuiän (y para major enfasis cennöhuiän) motlachieltìticà in Totëcuiyo = en todas partes está, y à todas partes mira Ntro Señor (5.1.4)
Palae tlä oc tontähuilticän oquic cochticà in totëmachtìcauh = Frasquillo juguemos mientras duerme nuestro Maestro (5.2.4)
huälmotztilìticâ = mira hàziaca (reverencial) (3.15.2)
Hui nocniuhtze tlácàcè iztimoyetztica = valgame Dios amigo, que aqui estas! (5.5.9)
ye ic onya in motlaqualtìticâ = buen rato à, que está comiendo (mal dicho ye ic onya in ötlaquâ) (5.5.11)
Quënmach huel amèhuäntin in öanquïpantilìquè, in öamopan mochiuh intlein cocöc teòpöuhqui in tic chïxticatê! = que à vosotros huuo de caber la suerte, de que en vuestro tiempo ayan sucedido las miserias q estamos aguardando! (5.5.2)
Inìquäc mochïuhticà Missa, àmo ninoteöchïhua, çäçan tleinmach niquìilnamiqui = en tiempo de Missa no reço, sino que me diuierto en mil disparatadas imaginaciones. (5.5.2)
nican iàticâ, .vel. iàticac in òtli = aqui va el camino (comp. yauh con câ e ìcac) (4.2.3)
tlè taxticâ? = que estas haziendo? (1.5.2)
Huel ìquäc in àtle tiquilnämictiezquè, izçan tipäctiezquè in techhuiläntihuetziquiuh in miquiztli = entonces, quando estemos mas descuidados, y estemos alegres, y contentos, nos arrebatará la muerte (5.2.6)
Cëcemilhuitl, cëcenyohual pialò in ilpiticatè, inïc àmo cánà huel huälquïçazquê = todos los dias, y todas las noches se tiene cuenta con los pressos, para que no se salgan, y se vayan (5.2.11)
--Campa moyetzticà in Tlàtoäni, cämpa omohuïcac? --achcämpa = --Donde está el Gouernador, donde fue? --no se donde (5.1.2)
motlaqualtìtica in tlàtoäni = está comiendo el Gouernador (reverencial, comp. qua y câ) (4.2.2)
xicochtie = estate durmiendo (comp. cochi y câ) (4.2.2)
ticòcochticatê, o ticòcochtoquê = estamos durmiendo (sílaba doblada, pluralidad de actos) (3.16.2)
Ompa catè mictlan tlätläcatecolo, auh ca çan ye nö ömpa tlaìiyöhuìticatè in tlàtlacölpan ömicquè tlälticpac tläcâ = allá en el infierno estan los Demonios, y en el mesmo lugar estan los hombres, que murieron en pecado (5.1.1)
In ayamo pëhua, in ayamo tzïnti izcemanähuatl, in tlälticpactli, yeppa moyetzticà in Totëcuiyo Dios = antes que el mundo empeçasse ya era Dios Nuestro Señor (lit.- antes que el mundo comiença ya es Dios Nuestro Señor) (4.6.1)
HABER
In ayamo tzïnti, in ayamo pëhua izcemanähuatl, çan huel oc ïcëltzin onmoyetzticatca in Teötl Tlàtoäni Dios = antes q empeçara el mundo, solamente auia Dios (5.2.4)
In ïxquichca onänticà in itztapalapan, çanno ïxquichca onänticà coyöhuàcän = lo que ay de aqui à Iztapalapa, ay de aqui à Coyohuacan (5.1.5)
--Iniquäc nicän nàcico mochiuh inin Teòcalli; auh inìquäc in, ca huel oc tläcatlà catca --ca huel iquäc on önitläcat = --quando llegué aqui se hizo esta Iglesia, y en este tiempo toda via auia mucha gente --en esse tiempo, de que vas hablando puntualmente naci yo (5.2.6)
In oc yenëpa, in oc yenechca, in oc yehuècauh, in quiniuh huälàcì caxtiltëcà, cän catca cahuayo, nocè mola, noço caleta? àmo çan oc moch momämaya, mocuitlapanhuiaya? nelyè äquin huel cahuayòpan tlècoya, in manelè tlaçòpïpilti = Antiguamente, recien llegados los Españoles, donde auia cauallos, ni mulas? no se cargaua todo acuestas? y aun quien subia à cauallo, aunq fuesse de los mui nobles? (5.1.1)
motech cà cë huëitlàtlacölli = en ti ay vn gran pecado (1.6.3)
aoquic aoc quëmman yez in Mexìco, ye ic cenmanyän tlamiz, polihuiz, xixiticaz, huehuelihuiz, tlältitech yäz in Mëxìcayötl = ya no haurà mas Mexico, se perderá, destruirá, y cairà de vna vez para siempre el Imperio Mexicano (esto dixeron los Mexicanos en la venida de los Españoles) (5.2.7)
IZ ~, ESTO ES
Izcà in oquimìtalhuìtëhuac = esto es lo que dexó dicho, quando se partió, ò murió (reverencial, comp. italhuia y ëhua) (4.2.2)
ca cencà nimitztlaçòtla, áuh inïc huel moyöllo pachihuiz in ca huel neltiliztli in, izcà in nimitzmaca = te amo mucho, y para que veas que es assi te doi esto (5.5.9)
SER (AUXILIAR)
In ilhuicac cihuäpillàtoäni màcitzinòtica, .vel. mocemàcitzinòtica, .vel. motlacempanahuilia inïc chipähuacätzintli, çäcencà huel mahuizticätzintli = la Reyna del cielo es perfectissima en pureça, es en gran manera admirable, y preciosa (4.7.2)
Fuente:
1645 Carochi
Notas:
â--