ma
Paleografía:
mä
Grafía normalizada:
ma
Traducción uno:
(optativo) / (imperativo) / ojalá que (optativo) / (vetativo) / no sea que (vetativo) / in ~, (optativo) / in ~, que sea (optativo) / quiera Dios (optativo) / dejar que (optativo) / tlä oc ~(ya), aguarda un poco
Traducción dos:
(optativo) / (imperativo) / ojalá que (optativo) / (vetativo) / no sea que (vetativo) / in ~, (optativo) / in ~, que sea (optativo) / quiera dios (optativo) / dejar que (optativo) / tlä oc ~(ya), aguarda un poco
Diccionario:
Carochi
Contexto:(OPTATIVO)
Pedròe, .vel. Pedròtze mä niquitta in mo llauètzin = Pedro vea yo, idest, muéstrame tu llave (1.3.1)
amoyölïcàtzin tiàcähuäne; mä anmìiyöcähualtìtin = estad en buen hora soldados esforçados, no perdais el aliento, esto es: Dios os de esfuerço (5.5.6)
mänitëmachti = predique yo (presente del Imperatiuo y optatiuo) (2.2.5)
Mä nitlapöhuaqui, mä titlapöhuaquî = Venga yo à leer, &c. [vengamos a leer] (flexión en imperativo de ?venir a?) (2.3.2)
mäquintitlapöhuaz = leas tu despues (2.2.5)
mä ça iyòpa nomàcëhualti in motëpalehuiliztzin = ayudeme V. m. esta sola vez (5.2.11)
m[a]çan yè matcä, çan yèihuiän calaquiz = sino [que] entre con paz, y sin ruido (5.3.2)
äquin yäz? mä tèhuätl = ¿quien irá? ve tu (sin el verbo xiauh: ¡ve!) [lit. que seas tú] (2.2.5)
mä titomäiztläcöcän, mä titomäpátlacän; mänën ácà [ç]an moxiccäuh: ihuïhuì in techquixtizq[u]è in toyäöhuän inic techtócazquê = vengamos à las manos, y defendamonos, no aya quien se descuide; les ha de costar mucho trabajo el sacarnos, y echarnos de aqui (5.5.7)
Mä niauh, vel. intlä niauh = vaya yo (2.7.5)
mä nicän huällauh in ömpa cà on = venga aca, el que está alla, donde tu estas (no diré bien ?in nëpacàon? -véase ?nëpa?) (5.1.1)
mä nihuällauh nitlapöhuaqui = venga yo [à] leer (2.3.2)
mäcamo yäöyötica ticnämiquicän in Teötl, mä çan matcä, çan ihuiän calaquiz in nicän taltepeuh ïpan = no salgamos al encuentro con guerra al Dios, (assi le llamauan à Cortes) sino entre en nuestra Ciudad con paz, y sin ruido (5.3.2)
ye ic noncà inïc çan matcä ïhuiän nicnämiquiz in tlàtoani, mä huälmohuïca = dispuesto estoi à salir al encuentro pacificamente à este señor, venga en buen hora (Dixo Monteçuma de Cortes) (5.5.6)
mänicän tihuïtz noxöcoyöhue, ca onimitz polòca, onimitzmiccätócaca, ximocalaqui = ven en buen hora hijo mio, que te auia perdido, y tenido por muerto, entra (4.3.2)
Mä cemìcac moyöllo ïca, motlalnämiquiliztica xicmotztilìtinemi in Totëcuiyo Dios; Mä nöcemìcac xiquitztinemi xiquilnämictinemi in momiquiz = ve siempre mirando con tu coraçon, y pensamiento à Nuestro Señor: y ve tambien mirando siempre, y pensando en tu muerte (reverencial) (3.15.2)
mähuïloa in teöpan = vayan à la Iglesia (2.7.5)
mätitótöcacän cayeteötlac = demonos priessa en caminar, que ya es tarde (5.2.1)
manocê, .vel. manoço = nota de imperatiuo, y optatiuo (5.4.1)
mä ïcëhuallötitlantzinco ïècauhyötitlantzinco ticalaquican in ilhuicac cihuäpilli = Entremos debaxo de la sombra de la Reyna del cielo (1.6.3)
mä nic mäma intläcamo ïxquich ic etic = cargarale sino fuera tan pesado (5.3.1)
Mä nie, vel. intlä nie = Sea, ò esté yo (2.7.1)
Mä nieni, .vel. intlä nieni = Oxalà que yo fuera, ò huuiesse sido; fuera, ò huuiesse estado. (2.7.1)
Mä nitlapöhua, mätitlapöhuacän = lea yo. &c., [¡leamos!] (da flexión en imperativo) (2.2.5)
matitlaquäcän, caye nepantlàtönatiuh = comamos, que ya es medio dia (5.2.1)
mä ihuicpatzinco tihuiän intlàtòcäcihuäpilli, in màyuhqui pochötl, ähuëhuëtl, ma itlantzinco titocehuälhuïcän = vamonos à Nuestra Señora; es à manera de arbol grande, y sabino, pongamonos à su sombra (5.5.7)
mätitlapöhuaz = leas tu despues (futuro de Imperatiuo) (2.2.5)
--mä ocnitlaqua, ca ye huellàcà quin teötlac nimitzyölcuïtïz, --ca yequalli, mä oc ximìiyöcuïtìtzino, mä oc tepitzin tlaqualtzìntli xoconmocuïli, ocnoconnottilïtïuh cë nococoxcätzin in ompa cáli mohuetziltìtoc = --comerè primero, que es ya tarde; despues te confessarè à la tarde --sea en buen hora, coma V. R. primero, mientras voi à veer vn enfermo, que tengo en casa (5.2.3)
moyolïcàtzin, vel. mä moyölïcàtzin = si se saluda al que viene: seas bien venido ; al que se va: vete en buen hora, ò vete con Dios ; y al que passa, al que esta parado: Dios te guarde (5.5.6)
macánà, .vel. canàpa nitztëhua = vayame yo por ay, esto es, estoi por irme por ay (5.1.3)
mä ìciuhca yauh ïtlaqual totlàtòcauh = vaya de presto la comida del Virrey (5.2.9)
mä nolhuilti, mä nomàcëhualti in motëtlaçòtlaliztzin, in motëpalëhuiliztzin = meresca yo tu amor, y ayuda idest hazme merced de ayudarme: esto dize el que pide (3.12.3)
mä nicän timohuïcatz = venga V. m. en hora buena, se dice al dar la bienvenida (reverencial) (3.15.1)
ca ye qualli, ma yuh mochïhua = sea en buen hora, hagase assi (5.5.7)
--Quenman timotlaqualtiz? --mäoc nitlami inninoteöchïhua, vel. ma oc mochintin moyölcuïticän = --à que hora à de comer V. R. --acabaré primero de reçar, vel. confiessense primero todos (5.2.3)
Mä nitlapöhuâ, vel, mä nitlapöhuatí = vaya yo à leer, &c. (2.3.1)
Cän öanquittaquè, manocè öanquicacquè oncà cëmè in nican chanèquè in aïc tlähuäna, mä öcceppa ichtec, mä öcceppa tëtlacuìcuïlî? = donde aueis visto, ò oydo, que alguno de los naturales, que no se emborracha, aya siquiera vna vez hurtado, ò tomado algo à otro? (5.5.9)
mäniauh nitlapöhuâ = vaya yo à leer (2.3.2)
ca ye ötléhuäc izcentlapal noyömòtlan: xitlanahuati, mä nechcuepacän, inic nitléhuäquiz in occentlapal: auh in ye öhuäc, in ye huel ötléhuäc, mä xictéqui, xiccotöna, ïnic ticquäz, ic tipachihuiz no nacayo = ya está assado vn lado de mis costados, manda que me bueluan, para que se asse el otro, y despues de assado corta para que comas, y te hartes de mi cuerpo (5.1.3)
In quemmaniän huel nellelàci, in nicnequi mä canàpa nitztëhua: nöcuëlyè nech tlaocoltia in nocihuähuàtzin, innopilhuän, quën niquincäuhtëhuaz? = me hallo à vezes tan apurado, q me quisiera ir por ay, mas por otra parte me dan lastima mi muger, y hijos, como los he de dexar? (5.2.12)
mä ticëmètèhuäntin tihuiän = vaya vno de nosotros (lit.- vamos vno de nosotros) (4.6.1)
cecni teöämoxpan ìcuiliuhtoc inin tlàtölli, auh ocnöcecni quimìtalhuia in teöämoxìcuiloäni: Mä oc ticcähuacän in, quin occecni mìtotiuh = En vn lugar de la escritura estan escritas estas palabras, y en otro dize el Escritor Sagrado: dexemos agora esto, despues se tratará dello en otra parte (5.1.3)
àyäc äquin tiquixtilia, ticmahuiztilia, mä teöpixquè, mä tlàtòquè, mä huëhuetquê = no tienes respecto à nadie, siquiera se sean Sacerdotes, siquiera principales, siquiera ancianos (5.5.9)
mä = nota de imperatiuo, y de Optatiuo, y suele dexarse en la segunda persona singular, y plural del imperatiuo... para mostrar [consideración] (2.2.5)
amoyölïcàtzin, vel. mä amoyolïcàtzin = si es à mas de vno; al que viene: seas bien venido ; al que se va: vete en buen hora, ò vete con Dios ; y al que passa, al que esta parado: Dios te guarde (5.5.6)
In quëmmaniän huel nëllelàci; in nicnequi, mä canàpa nitztëhua = me hallo algunas vezes tan apurado, que me da gana de irme por ay (5.2.6)
mä quimonequilti in Totëcuiyo, in quënin tinëchtolïnia, mä çan nö yuhqui tiquittaz, ihuän mä oc huälcà mopan mochïhua = quiera Dios, que assi como tu me hazes mal, lo veas por tu casa, y aun peor. (5.5.2)
(IMPERATIVO)
tleïca nicän timiquiltìtìcac? cuix àmo ticocoxcätzintli? mä yè iztlapechco ximonoltito. = Por que estas aqui en pie? no estas enfermo? estate aqui en la cama echado (reverencial) (3.15.1)
mä xiecän, vel. intlä xiecän = [sean, o estén Ustedes] (flexión en imperativo) &c (2.7.1)
mä xihuälhuiän, vel. intlä xihuälhuiän = [vengan Uds., u ojalá que vengan Uds.] (flexión en imperativo, optativo y con intlä, subjuntivo) &c (2.7.6)
Mä nopampa xicmotlatlauhtili in Totëcuiyo = Ruega por mi a nuestro Señor (1.6.1)
mä ïpampatzinco in Totëcuiyo xinëchmotlaocolili = por amor y reuerencia de Nuestro Señor, hazme bien (1.6.1)
mä izxinëchmochieli, oc nitemo tlatzintlan, nëchnötzâ = aguardeme V. m. aqui, mientras voi abaxo, que me llaman (5.1.5)
Huëy tlàtlacolli onicchiuhpölo [derogativo] notlaçòtàtzine; mä xinëchmoteòchihuili [reverencial], ca ye oniquìtòpölò [derogativo] in ïxquich notlàtlacöl = Gran pecado es el que yo ruin he hecho, absueluame vuestra Reuerencia, que ya he dicho todos mis pecados (3.15.3)
Mä oc nicän cemilhuitl ximocëhuitiecän, ca amochän; oc niauh innitlàchiquitïuh, çan nihualìcihui = descansad aqui por vn dia, que en vuestra casa estais, no hago sino ir à recoger agua miel, y luego bueluo (5.2.3)
Tlàtoänie mä huel xiquinmocuitlahuìtzino in momäcëhualtzitzinhuän. = Señor cuyde V. m. de sus vasallos (reverencial) (3.15.3)
Mä xitlapöhuâ, vel, mä xitlapöhuatí = [ve a leer] &c. (da flexión en imperativo de ?ir a?) (2.3.1)
mä çan ïhuian yölic xiquinmocnïuhti in Caxtiltëcâ = toma por amigos con paz, y sin guerra à los Españoles (5.5.6)
mä ïpampatzinco in Totëcuiyo xinechpalëhui = Ayudame por amor de Dios (2.2.5)
mä çan iyölic xinènemi = anda poco à poco, y con tiento : con ?çan?, excluyo la priessa que lleua (5.3.2)
Tleïca tinëchìtalhuia in notlàtlacöl: mäçan nocël xinëchïlhui, intlä itlà àqualli àyëctli tinëchittilia, nocè tinëchcaquilia = Por que dizes por ay mis pecados, por que me los descubres; dimelos à mi solo, si me ves, ò oyes de mi algo malo (3.14.2)
mä huel nënétéch xictema in huèpämitl = pon muy juntas las bigas (5.1.4)
mä mopaltzinco xinëchmopalèhuili = ayúdame por tu vida, por tu amor, por quien tu eres (1.6.1)
mä ic xitlamàcehua in motlàtlacöl, inic titlapòpolhuilöz = haz penitencia por tus pecados, para que te sean perdonados (5.3.1)
mä xinëchmotlapòpolhuili in àcaçomö yuhqui inïc öniquìcuilô = perdoname, que quiça no he acertado à escreuirlo (5.5.7)
mä xicmocaquïtïcan, vel, mä xicmocaquiltïcan in ïtlàtoltzin totëcuiyo in iz ammonoltìtoquê, = oyd la palabra del Señor los que estays aqui (reverencial) (3.15.2)
Tlàtlacoanie ïxpampatzinco tëhuatinemi, ticholòtinemi in Totëcuiyo; mä yè ïxpampa xëhua xicholo in tläcatecolötl, ïhuän in tlàtlacölli = Pecador andas huyendo de la presencia de Nuestro Señor, no huygas sino de la del Demonio, y del pecado. (1.6.4)
mä xihuiän, vel. intlä xihuiän = [vayan Uds.] (flexión en imperativo, optativo y con ?intlä?, subjuntivo) &c (2.7.5)
mä tepitzin ätl xicmïti = beua V. m. vn poco de agua (reverencial) (3.15.2)
mä xicmotlapòpolhuili, ca oc piltontli, ayamo mozcalia = perdonale, que toda via es muchacho, aun no tiene juyzio (5.2.3)
mä xiccaquicän in nicän amonoquê = Oyd los que estays aqui juntos. Dizese tambien de los q tienen su assiento, y habitacion en alguna parte. (2.7.3)
Mä xitlapöhua, mäxitlapöhuacän = [¡lee!, ¡lean!] (2.2.5)
Mä nopan ximotlàtölti = Hable V.m. por mi, interceda por mi (1.6.3)
--mochtïn cëcentlapal tlanacaztectin, mäxiquimittilì izçan izcëcentlapal innacaz, cuixmà oc oncàcâ? --caçanelli, ca àtle izcentlapal in nacaz, ca mochtïn yuhquê = --Todos tienen cortada la oreja del vn lado, mirales la oreja del vn lado, tienen la toda via? --verdaderamente, que les falta la oreja del vn lado, todos estan de la mesma manera (5.1.3)
mä ömpa ximoteöchihuà teöpan = vè à reçar allá en la Iglesia (2.3.1)
ma ïpaltzinco, y mä ïpampatzinco in totëcuiyo xinechmopalëhuili = por Dios, y por amor de Dios ayudame (1.6.3)
Mä = nota de imperatiuo (5.5.9)
mä azcëmè amèhuäntin antlàpixquè xitlachpanacan = barra vno de vosotros tapixques (lit.- barred vno de vosotros tapixques) (4.6.1)
önopïlhuäne mä çäyè ximohuïcatihuiän oquic qualcan = Ea hijos, idos con Dios antes que sea mas tarde (lit.- idos mientras es buen tiempo) (5.2.8)
mä xiàpölo [derogativo], ca nel àmo tinechtläcamatiznequi = vete en hora mala, pues no me quieres obedecer (3.15.3)
mä nicän ximoyetztie, cämpa timohuïcaznequi? = Estese aqui V. m. à donde se quiere ir? (reverencial) (3.15.1)
mäniman äxcämpa ximonemilizcuepacän, in oc, vel. inoquic ampäctinemì, in oc anchicähuatinemì, in oc amëchmopäccäìiyöhuiltia in Totëcuiyo = Conuertios, y haced penitencia desde luego, mientras teneis tiempo, mientras estais sanos, y fuertes, y mientras os sufre nuestro Señor (5.2.4)
ca ye ötléhuäc izcentlapal noyömòtlan: xitlanahuati, mä nechcuepacän, inic nitléhuäquiz in occentlapal: auh in ye öhuäc, in ye huel ötléhuäc, mä xictéqui, xiccotöna, ïnic ticquäz, ic tipachihuiz no nacayo = ya está assado vn lado de mis costados, manda que me bueluan, para que se asse el otro, y despues de assado corta para que comas, y te hartes de mi cuerpo (5.1.3)
mä = nota de imperatiuo, y de Optatiuo, y suele dexarse en la segunda persona singular, y plural del imperatiuo... para mostrar [consideración] (2.2.5)
OJALA QUE (OPTATIVO)
mä nitlapöhuaz = oxalà que yo lea despues (2.2.6)
--àçoye öquipilòquè in ichtecqui; -- mä öquipilòquê = --quiçà an ahorcado ya al ladron; --oxalà que le ayan colgado (2.2.6)
mä xihuällänî, vel. intlä xihuällänî = [ojalá, o si hubieran o hubiesen venido Uds.] (flexión en pretérito de optativo y con intlä, subjuntivo) &c (2.7.6)
mä qualli ic ninemini = Oxalà que yo viuiera bien (2.2.6)
mä onitlapöhuani = oxalà que yo vuiera, ò vuiese leido (2.2.6)
mä xìcanî, vel. intlä xìcanî = [oxalà, vel, si Ustedes estuuieran, o estuuiessen en pie] (flexión en pret. de optativo y subjuntivo) &c (2.7.2)
mä xononî, vel. intlä xononî = [ojalá, vel. si estuvieran Uds. o estuviesen echados] (flexión en pretérito de optativo y subjuntivo) &c (2.7.3)
mä onitlapöuh = oxalà que yo aya leido (2.2.6)
mä nono, vel. intlä nono = esté, vel. oxalà que yo esté echado (2.7.3)
mä niäni, vel. intlä niäni = oxalà, vel. si yo fuera, fuesse, y vuiesse ido (2.7.5)
mä önomàcëhualtini in motëicnëliliztzin = oxala, que yo vuiera merecido, y recebido merced de ti (3.12.3)
Mä nihuälláuh, vel. intlä nihuälláuh = venga yo, vel. oxalà que yo venga (2.7.6)
Mä nitlapöhuani, mä titlapöhuanî = Oxalà que yo leyera, ò leyesse, &c. [ojalá que leyéramos] (flexión en optativo) (2.2.6)
mä nìcani, vel. intlä nìcani = oxalà, vel, si yo estuuiera, y estuuiesse en pie (2.7.2)
mä nitlapöhua = oxalà que yo lea (2.2.6)
mä xonocän, vel. intlä xonocän = [estén Ustedes, vel. ojalá que esten echados] (flexión en imperativo, optativo, subjuntivo ) &c (2.7.3)
mä nìca = Oxalà que yo esté en pie (2.7.2)
mä xìcácän = [ojalá que Ustedes estén en pie] (flexión en imperativo y optativo) &c (2.7.2)
mäniqualli önieni = oxalà que yo vuiera sido bueno (2.7.1)
mä xiänî, vel. intlä xiänî = [ojalá, vel. si Uds. fueran, fuesen, o hubiesen ido] (flexión en pret. de optativo o subjuntivo) &c (2.7.5)
mä xienî, .vel. intlä xienî = [Ojalá que Ustedes fueran, o hubieran sido, o estado] (flexión en pretérito de optativo) &c (2.7.1)
mä qualli ic öninemini = oxalà que yo vuiera viuido bien (2.2.6)
mä nononi, vel. intlä nononi = oxalà, vel. si yo estuuiera, y estuuiesse echado (2.7.3)
mä nihuälläni, .vel. intlä nihuälläni = oxalà, vel., si yo huuiera, y huuiesse venido (2.7.6)
(VETATIVO)
Mä itlà mopan mochïuh, mä motlàtlacölpan timic, .vel. mä ïpan timic in motlàtlacöl = no sea que te suceda algo; no sea que mueras en tus pecados (1.6.3)
mä anhuällàtin = [no vengan] (flexión en vetativo) &c (2.7.6)
Mä mictlän tiâ, vel. mänën mictlän tiâ = no sea que vayas al infierno (2.7.5)
Tläçäyè ximohuïca, ca yeteötlacti, macánâ mopantzinco tlayohuâ = acaba de irte, que ya se va haciendo tarde, no sea que te anochesca por ay (5.1.3)
mä titëch pïnäuhtì mocëloquichtle, tläxicnexti inic titiàcäuh, inic toquichtli = mira que no nos afrentes soldado, muestra que eres valiente, y hombre de valor (5.3.1)
Mänitlapöuh, mätitlapouhtin = no lea yo, &c., [no leamos] (2.2.5)
mätiquixxöx = no los aojes, o no los enechices (en lugar de decir mätiquinxöx) (1.1.1)
Mä niâ = no vaya yo (2.7.5)
mä namëchonnomauhtilì a noxöcoyóhuäne = no sea que yo os espante, y dé sobresalto hijos mios (vsa del on, por que habla desde fuera, llama desde la puerta) (2.8.2)
mä anyàtin = [no vayan Uds.] (flexión en vetativo) &c (2.7.5)
mä = partícula de vetatiuo con preterito perfecto (2.2.5)
Mä nihuällâ = No venga yo (2.7.6)
mätihuetz = no caigas, no sea que caigas (2.2.5)
Mätitlapöuh, mä antlapouhtin = [no leas, no lean] (da flexión en vetativo) (2.2.5)
NO SEA QUE (VETATIVO)
chicoxiquìquani in nechca tétl, ma ic motepotlami in Tlàtoäni = aparta à vn lado aquella piedra, no sea que tropiece en ella el Gouernador (5.1.5)
mä itlàmopanmochiuh = no sea que te suceda algo, idest, alguna desgracia (2.2.5)
mä ipantià inïçömältzin in ïqualäntzin Totëcuiyo. = no sea que incurras en el enojo de Dios (2.7.5)
mä ïpan anmictin in amotlàtlacöl = no sea que murays en vuestros pecados (2.2.5)
mä, vel, mänën ïpan timic in motlàtlacöl = no sea que mueras en tus pecados (2.2.5)
IN ~, (OPTATIVO)
nicnequi, vel. niquëlëhuia in mä nitlapöhua = desseo leer (el optativo suple el infinitivo) (2.8.1)
Nöhuiämpa ötlayèyécò in ma nëchcialti: àhuelmochïuh, ic yëquénè öquálän = hizo quanto pudo para que yo viniera en lo que quería; no fue possible, con que vltimamente se enojò (5.5.3)
nicnequi in mä onitlapöhuani = Quisiera auer leido (literal: quiero, oxalà que yo vuiera leido) (2.8.1)
IN ~, QUE SEA (OPTATIVO)
Huel huëy quäquahuè in, in àcan yuhqui oniquittac, in mä yuhqui inïc huëy = Muy gran toro es este, en ninguna parte he visto otro semejante, que sea deste tamaño (5.5.9)
Cemìcac moteöchïhua, in mä yohuatzinco, in mä nepantlà tönatiuh, in mä yohualtica, in mätlàcà, in maçäçoquëmman = siempre reça, siquiera sea por la mañana, siquiera à medio dia, siquiera sea de noche, siquiera de dia, ò à qualquier hora que sea (5.5.9)
QUIERA DIOS (OPTATIVO)
telchitl itepàyo, ïtech monequi, ma oc huälcà ipan mochïhua = me huelgo, su merecido se tiene, plegue à Dios que le venga mas mal (5.5.10)
manoço itlà ïmpan mochïhua in notëcocolìcähuän, mä mìmiquicän = Plegue à Dios les suceda algun trabajo à los que mal me quieren, oxala se mueran (5.4.1)
DEJAR QUE (OPTATIVO)
quin onàcico, auh ye cuël tinechmihuälia, mä çä oc achìtzinca iz nonye = no ha nada que llegué, y ya me despides, dexame estar aqui un ratico (5.2.2)
TLA OC ~(YA), AGUARDA UN POCO
Tläocmä, tlä ocmäya, ocmäya = [aguarda un poco] son sinónimos (comp. tlä oc mä(ya)) (5.2.9)
Fuente:
1645 Carochi
Notas:
ä--