maca
Paleografía:
maca, nitetla
Grafía normalizada:
maca
Prefijo:
nitetla
Tipo:
v.bi.
Traducción uno:
dar / comprar (Inver. dar) / dar y dejar / hacer merced de / juramento recibir [inver. dar] / ser para (dar)
Traducción dos:
dar / comprar (inver. dar) / dar y dejar / hacer merced de / juramento recibir [inver. dar] / ser para (dar)
Diccionario:
Docs_México
Contexto:DAR
§ [F. 260r.]Yhuan Toztlan nictemacac nocozquin ymachiz yn Martin Tzapotla tiachcauh ytla yquitlaocolizque yn nopilhuan ma uel za macuil peso quimacazque ye yxquich y notlatol niquitotiuh nehuatl ni Martin de Lazaro Moyotla nochan ocatca yzcatqui yhuan yn tohuehuecal quixelhuiz y nopilhyuan y nohueltiuh ce canaz yn huepantli ce canazque y topilhuan yhuan yn tetl quixelhuiz yxquich concuiz ixquich quicuizque y nopilhua oc yc tepantlatzacuilli quitecazque y nican yhuan cuizque chicuetetl oncan notilmatzin za ye quimatin y nonamic yhuan yn Anto ca yconeuh ce tlacatl noteycauh o peso quimacazque ytoca Ana Tlaco. §
[F. 261v]. Asi mismo declaro que en Toztlan di una piedra que dicen cozcatl de lo cual es testigo Martin Tzapotla tiachcau por ello digo que den lo que les pareciere a mis hiios aunque no sean mas de cinco pesos todo lo qual digo y dejo mandado yo Martin Lazaro becino que soy (del barrio) de Moyotlan. Asi mismo digo y mando que las casas de nuestro patrimonio que mi hermana parta las dichas casas con mis hijos los morillos y de las dos bigas grandes sea el uno para ella y el otro sea para mis hijos y asi mismo se parta por medio la piedra la mitad sea para la dicha mi hermana y la otra mitad sea para mis hijos para que dello agan una pared en esta casa (y el suelo sea todo para los dicho mis hijos porque les pertenece y nadie se lo quite). Asi mismo declaro que dejo ocho mantas que yo traya lo qual dejo en voluntad de lo que se a de acer a mi muger juntamente con Anton como hijo suyo y mando que a una hermana que tengo que se dice Ana Tlaco le den dos pesos.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [93])
§ [F. 260r.]Yhuan Toztlan nictemacac nocozquin ymachiz yn Martin Tzapotla tiachcauh ytla yquitlaocolizque yn nopilhuan ma uel za macuil peso quimacazque ye yxquich y notlatol niquitotiuh nehuatl ni Martin de Lazaro Moyotla nochan ocatca yzcatqui yhuan yn tohuehuecal quixelhuiz y nopilhyuan y nohueltiuh ce canaz yn huepantli ce canazque y topilhuan yhuan yn tetl quixelhuiz yxquich concuiz ixquich quicuizque y nopilhua oc yc tepantlatzacuilli quitecazque y nican yhuan cuizque chicuetetl oncan notilmatzin za ye quimatin y nonamic yhuan yn Anto ca yconeuh ce tlacatl noteycauh o peso quimacazque ytoca Ana Tlaco. §
[F. 261v]. Asi mismo declaro que en Toztlan di una piedra que dicen cozcatl de lo cual es testigo Martin Tzapotla tiachcau por ello digo que den lo que les pareciere a mis hiios aunque no sean mas de cinco pesos todo lo qual digo y dejo mandado yo Martin Lazaro becino que soy (del barrio) de Moyotlan. Asi mismo digo y mando que las casas de nuestro patrimonio que mi hermana parta las dichas casas con mis hijos los morillos y de las dos bigas grandes sea el uno para ella y el otro sea para mis hijos y asi mismo se parta por medio la piedra la mitad sea para la dicha mi hermana y la otra mitad sea para mis hijos para que dello agan una pared en esta casa (y el suelo sea todo para los dicho mis hijos porque les pertenece y nadie se lo quite). Asi mismo declaro que dejo ocho mantas que yo traya lo qual dejo en voluntad de lo que se a de acer a mi muger juntamente con Anton como hijo suyo y mando que a una hermana que tengo que se dice Ana Tlaco le den dos pesos.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [93])
§ Onotechquimocauili ynic oniuala San Juan Amanalco yn ipan tlaxilacali auh oniquimacac posesion yn itoca Diego Yaotl, Bartasal Xochitl yuan Francisca Tlaco yuan Ysabel Tlaco. §
Me cometio a que biniese a San Juan Amanalco y en este barrio [tlaxilacalli] dí la posision a Diego Yaotl e a Baltazar Xochitl y a Francisca Tlaco e Ysabel Tlaco.
(Posesión de 3 chinantli dada a Diego Yaotl, Bartasal Xochitl, Francisca Tlaco e Isabel Tlaco en San Juan Amanalco. Año 1563, [184])
§ Yoan nicteneua yn ompa Santa Maria Magdalena Coatlayauhcan mani nomilcoal nicouili Joana Tlahco [entre renglones : don Baltazar Tlilancalqui ynamic] Santa Ana ychan Xopilco nicmacac cempoalli onchicuacen pesos ynic uiac napoalquauitl necoc ixquich yntech pouiz yn nicuhtzitziuan Simon Pedro Yoan Bernaldino. §
Yten declaro que en el pago de Santa Maria Madalena Coatlayaucan tengo otras tierras que conpre [milcoali] a la muger de don Baltasar Tlilancalqui que se dice Juana Tlaco vecina (del barrio) de Santa Ana Xopilco y le dio por ellas veynte y seys pesos que tienen de largo ochenta baras [quauitl] y lo propio tienen de ancho lo qual ayan y hereden los dichos mis visnietos Simon Pedro y Bernardino.
(Testamento de Angelina Martina, pochteca de Tlatelolco, tlaxilacalli de San Martín Telpochcaltitlan Pochtlan. Año 1580, [525])
§ Auh totech oquihualmocahuilli inic toconmelauhcacaquizque yn tlatolli auh techcaquiltia quitohua ipanpa yn oncan tanamaca oncan onoc tacal yhuan in tlalli yn ipan icac tacal yhuan ontetl in chinamitl ynic ticcohuillique in itoca Ana Tlaco cihuatl ticmacaque macuilli pesos ye axcan heysihuitl auh in ixquichica yn ye ticpia in tlalli yn ipan icac tacal yhuan chinamitl yhuan in atl yn oncan onoc tacal. §
El qual nos lo cometió para que acá supiésemos la la verdad e nos hizieron relacion diziendo que en donde ellos vendian agua y tenian sus canoas y la tierra en donde tienen una casilla que dizen Acali con dos camellones de tierra conpraron de Ana TLaco cihuatl y le dieron por ello cinco pesos podía aver tres años y que de antes lo tenían y poseyan la dicha tierra donde está la casilla de agua y los camellones de tierra y en donde están las canoas de agua.
(Información presentada por los testigos : Miguel Macuex, Miguel Xixiqueltoc y Marta Teyuc, sobre la compra que hicieron Gabriel Yaotl y María Teuhcho de Ana Tlaco. Año 1566, [199])
§ [F. 260r.]Yhuan Toztlan nictemacac nocozquin ymachiz yn Martin Tzapotla tiachcauh ytla yquitlaocolizque yn nopilhuan ma uel za macuil peso quimacazque ye yxquich y notlatol niquitotiuh nehuatl ni Martin de Lazaro Moyotla nochan ocatca yzcatqui yhuan yn tohuehuecal quixelhuiz y nopilhyuan y nohueltiuh ce canaz yn huepantli ce canazque y topilhuan yhuan yn tetl quixelhuiz yxquich concuiz ixquich quicuizque y nopilhua oc yc tepantlatzacuilli quitecazque y nican yhuan cuizque chicuetetl oncan notilmatzin za ye quimatin y nonamic yhuan yn Anto ca yconeuh ce tlacatl noteycauh o peso quimacazque ytoca Ana Tlaco. §
[F. 261v]. Asi mismo declaro que en Toztlan di una piedra que dicen cozcatl de lo cual es testigo Martin Tzapotla tiachcau por ello digo que den lo que les pareciere a mis hiios aunque no sean mas de cinco pesos todo lo qual digo y dejo mandado yo Martin Lazaro becino que soy (del barrio) de Moyotlan. Asi mismo digo y mando que las casas de nuestro patrimonio que mi hermana parta las dichas casas con mis hijos los morillos y de las dos bigas grandes sea el uno para ella y el otro sea para mis hijos y asi mismo se parta por medio la piedra la mitad sea para la dicha mi hermana y la otra mitad sea para mis hijos para que dello agan una pared en esta casa (y el suelo sea todo para los dicho mis hijos porque les pertenece y nadie se lo quite). Asi mismo declaro que dejo ocho mantas que yo traya lo qual dejo en voluntad de lo que se a de acer a mi muger juntamente con Anton como hijo suyo y mando que a una hermana que tengo que se dice Ana Tlaco le den dos pesos.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [93])
§ Y neuatl nigobernador don Luys de Sancta Maria yuan tehuantin alcaldes don Antonio de Sancta Maria, don Martin de San Juan yn tictocuitlahuia justicia yn itechcopatzinco in tohueytlatocauh su magestad yn axcan ticnauatia alguacil mayor Francisco Martin yuan escribano Miguel de los Angeles ynic contemacazque posesion yn intlalcoualpan yn incalcoualpan yn itoca Juan Quauhtli yuan inamic Maria yuan yntelpoch Miguel Popoyotl ynamic Ysabel Jacobia ynic quicemaxcauh ye mochipa ynic amo ytlacahuiz in totlanauatil atle conpanauisque in totlanauatiluan yn totlaysquetzaluan. §
Yo don Luis de Santa Maria governador e nosotros los alcaldes don Antonio de Santa Maria, don Martin de San Juan que tenemos a cargo la administracion de la justicia por [nuestro gran tlahtoani] su magestad mandamos [ahora] al alguacil mayor Francisco Martin y a Miguel de los Angeles escrivano que vaya a dar y den la posision de las tierras y casas que a conprado Juan Quauhtli y Maria su muger y su hijo Miguel Popoyotl y Ysabel Jacobia su muger (por quanto la conpra que ansi hicieron fue ante nos y mandamos que se les de la dicha posicion a los tales conpradores porque los vendedores de las dichas casas y tierras ansi lo piden y consienten) y mandamos que nadie vaya contra ello ni perturbe al dicho alguacil mayor y escrivano [nuestros escogidos para] dar la dicha posicion a los susodichos y ansi lo mandamos y lo señalamos con nuestras rúbricas).
(Posesión de un terreno y una casa dada a Juan Quauhtli y a Miguel Popoyotl. Año 1564, [165])
§ Auh in calli za no oncan yn icac Yopico auh ynic quicohua epohualli pesos auh yn aquin ocenca quihualecahuiz yehuatl macoz yhuihin yn notechmonahuatilique auh quimotlalilia yn intocatzin yhuan yn firmatzin fecho Mexico. §
Y las casas son y están en Yupico y dan por ellas sesenta pesos y quien quiera que las pujare y subiere a el se le darán y esa se nos mandó en esta manera y lo firmaron de sus nombres. Fecho en Mexico.
(Pregones sobre la venta de una casa de la difunta María Xoco, habitante de Yopico. Año 1578, [286])
§ Auh in tla uelitiz tlacnopilhuiz yn notlalnacaio maquitiaz habiton de San Francisco nican calitic mopia macuili pesos temacoz uentzintli nicchiua yn campa ye nimacoz. §
Yten que si es posible y se me quisiere hacer caridad de que me entierren con el abito de Sant Francisco se de por ello en limosna cinco pesos en la parte que se me diere.
(Testamento de Angelina Martina, pochteca de Tlatelolco, tlaxilacalli de San Martín Telpochcaltitlan Pochtlan. Año 1580, [499])
§ Yhoan oncan quizas macoz matlactli pesos Garcia de Pasola español yhoan Matheo chane Sant Simon macoz nahui yhoan chiquacen tomin yhoan Pablo Chalco ychan macoz yey pesos yhoan chiquacen tomin. §
Yten se a de dar de lo procedido a Gracian de Balzola español diez pesos y a Mateo vecino de San Simon se an de dar quatro pesos y seys tomines y a Pablo vecino de Chalco se le den tres pesos y seis tomines.
(Testamento de Francisco Hernández Quahuicequi, habitante de San Juan Xihuitonco. Año 1576, [278])
§ Auh yn axcan ytencopatzinco yn tlatohuani Ceynos tonecentlalil ye mochiua ynic ye tocontlayxiptlayotilia yn inamic catca Amador Nangoro itoca Maria Rodriguez ynic ye toconmaca tlalli za no oncan yn tianquiztenco. §
Y ahora por autorización del tlatohuani Ceynos nuestro acuerdo es que le hacemos cambio a la esposa del finado Amador Nangoro, llamada María Rodríguez, y ya le damos tierra allá mismo a la orilla del mercado.
(Posesión de tierras dada por el gobernador, alcaldes y regidores a María Rodríguez, viuda de Amador Nangoro. Año 1565, [273])
§ Neuatl alguacil mayor Francisco Martin nunbrado de su magestad yn axcan ytencopatzinco in Audiencia Real ynic oniuala yn inpan tlaxilacali San Juan Tlachquac ynic niquinmacaco posesion yn itoca Juan Quauhtli ynamic Maria ytelpoch Miguel Popoyotl ynamic Ysabel Jacobia yniquincemaxcauh ye mochiua yn incalcoual yn intlalcoual chicome in estaca yn onicquequetz yn oncan tlatlantica in tlali in cali yn iuh ypan teneuhtica in carta de venta atle onoconpanahui za ye ysquich yn omonamacac cempoualli pesos yuan matlac pesos yuan 1 pesos. §
Yo Francisco Martin alguacil mayor nombrado por su magestad agora por mandado de la Abdiencia Real vine a este barrio [tlaxilacalli] de San Juan Tlachquac e dí la posicion a un yndio llamado Juan Quauhtli y a Maria su muger y a Miguel Popoyotl ; su hijo e a su muger Ysabel Jacobia como a tales compradores de las dichas tierras y casas e hinque, en señal de posision que di a los dichos, siete estacas conforme e de la manera que se contiene en la carta de venta que los vendedores les hicieron y en ella se declara que los dichos vendedores rescibieron por las dichas tierras y casas treynta y un pesos (de oro comun).
(Posesión de un terreno y una casa dada a Juan Quauhtli y a Miguel Popoyotl. Año 1564, [166])
COMPRAR (INVER. DAR)
§ Yoan nicteneua yn ompa San Mateo Techichiquilyacac mani nomilcoal nicouili Bartolomen Xilotl Coatlan chane nicmacac cempoalli ochiquacen pesos ynic motamachiua tonatiuh yquizaian ytztoc ynic uiac napoalquauitl auh ynic patlauac necoc yxquich quiquaxochnamiqui yn imil don Miguel Garcia ynin ytech pouiz yn nomon Hernando Ximenez. §
Yten declaro que en el pago de Sant Mateo Techichiquilyacac tengo otro pedazo de tierra que conpre [milcoali] a Bartolome Xilotl vecino [del barrio] de Coatlan en veynte y seis pesos que medidas hace donde sale el sol en largo tiene ochenta baras [quauitl] y de ancho tiene lo mismo y linde con tierras de don Miguel Garcia las quales mando que herede el dicho mi yerno Hernando Ximenez.
(Testamento de Angelina Martina, pochteca de Tlatelolco, tlaxilacalli de San Martín Telpochcaltitlan Pochtlan. Año 1580, [524])
§ Yoan nicteneua yn ompa Xochimilco yn ipan tlaiacatl Macuiluacan onoc nochinancoal chicontetl quauhtlacopa y itztoc ynic uiuiac hoompoalquauitl mamacuiltacatl actica nicouili yn omic Pochtecatlailotlac catca Francisco Quiauh yoan yn axcan honca ynamic Maria Tiacapa ompa chaneque niquinmacac matlactli omome pesos monamacaz azo zan no yeuatl quiualcoaz yn tenamic ma zan quicuepaz yn izqui niquinmacac tomines auh yn tla moxicoz ma zan tlaco xeliuiz yn quimanaz nican yntech pouiz yn nouaiolque. §
Yten declaro que en pueblo de Xochimilco en el barrio [tlaiacatl] que llaman Macuilhuacan tengo siete camellones de tierra que conpre que están hacia la parte del monte en largo que cada uno tiene quarenta baras [quauitl] y caben en el anchor a cinco matas de maizal los quales conpré a un yndio (mercader) que se decía Francisco Quiauh Pochtecatlaylotlac y a su muger Maria Tiacapan que de presente es biba vecinos en el dicho pueblo y los conpré en doce pesos mando se vendan y si la dicha muger las quisiere conprar se le den bolbiendo lo que por ellos les dí en tomines y si no quisiere dé la mitad y sea para mis deudos y parientes.
(Testamento de Angelina Martina, pochteca de Tlatelolco, tlaxilacalli de San Martín Telpochcaltitlan Pochtlan. Año 1580, [527])
DAR Y DEJAR
§ Auh yn Nexticpac nicmacatiuh cecan nicchiuh zihuatzintli ytoca Peadriz yepohuali chinamitl azo quimonamaquiliz ye quimatin yni yehuatli Cohuatlayauhcan ayac yc motlapololtiz napohualli tlatzintlan chiquacepohualli tlaquac nechitititon Francisco Atlauhcatl Paltholome Huehue Juan Ticoyahuacatl. §
Y en Nesticpac tengo sesenta [brazas de] camellones de tierra los quales doy y dejo a Biatriz mi hija que uve en otra muger para que ella los puede bender o hacer lo que le pareciere a ella a su boluntad dellos y en lo que toca a las tierras questan en Coatlayauacan no duden ni tengan duda del arte questan porque las ochenta brazas questan al comienzo y al cabo destas dichas tierras estan ciento y beynte brazas los quales me fueron a mostrar Francisco Atlauhcatl y Bartolome Huehue y Juan Ticocyahuacatl.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [91])
HACER MERCED DE
§ Auh yn tlaquac yquac yn huia yn tlatohuani ychan Tolnahuacatl yn nechmacac o[n]pan ichan ymixpan Martin Chachal yhuan Zaca[n]catl Tolnahuacatl ymixpan yn cohuatlayauhque auh yn ye nohuiani yn mopohuan yn izquican ca moch inyollocopan yntechmomamaquilli yn totlatocauh yn don Diego de San Francisco. §
Y estas questan al cabo me dio quando fue el señor tlatoani a casa de Tolnahuacatl en donde me hizo merced dellas en la dicha casa estando presentes Martin Chachatl y Zacancatl y Tolnahuacatl estando asi mismo presentes los de Coatlayuccan todas las dichas tierras aqui nonbradas me hizo merced dellas nuestro gobernador [tlahtoani] don Diego de San Francisco.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [92])
JURAMENTO RECIBIR [INVER. DAR]
§ Niman tiquinnotzque yn tlaxilacaleque Pedro Hernandez Tomas de Aquino Bartolome Garcia Gabriel Xuarez Francisco de Luna Francisco Sanches Juan Garcia Diego Sanches chicuey tlacatl juramento omacoque inic otlatlacoltiloque in ipaltzinco in totecuyo dios yhoan totlazonantzin Santa Maria cenquizca ichpochtli yhoan yca in imachio Santa Cruz. §
Y luego hicimos parecer a los mandones del barrio [tlaxilacalleque] : a Pedro Hernandez, Thomas de Aquino, Bartolome Garcia, Graviel Juarez, Francisco de Luna, Francisco Sanchez, Joan Garcia, Diego Sanchez, ocho personas, dellos se recibio juramento por dios nuestro señor y nuestra señora Santa Maria siempre virgen e por una señal de cruz.
(Información sobre la propiedad de casas de Juana Xoco. Testigos : 8 tlaxilacaleque de Yopico. Año 1578, [294])
SER PARA (DAR)
§ Auh y nican Tetlatiloyan napohualli no quicuiz yn Hernanto Ycnoxochitl occequin zacatl oc onpohualo azo huel quichihuaz ye quimatin auh yn Tolla napohualli chinamitl cenpohualli petlahuatoc nicmacatiuh y nonamic. §
Y las ochenta brazas de tierra questan en Tetlatiloyan sean asimismo para Hernando Hicnosuchitl y junto a estas dichas tierras estan quarenta brazas que to[da]bia están eriazas por labrar si las quisiere labrar quede en su albedrio ; en Tulan tengo ochenta [brazas de] camellones los veynte [brazas de] camellones están labradas todos los dichos camellones sean para mi muger.
(Testamento de Martín Lázaro Pantecatl. Año 1551, [90])
Fuente:
1551-95 Docs_México